Terug naar Vragen over telescopen

Zijn de kleuren op de Hubble-foto's echt?

telescopen
telescopen

Kort antwoord:
Nee, maar ze bieden wel veel nuttige informatie.

Langer antwoord:
De Hubble Space Telescope heeft geen gewone fotocamera aan boord. In plaats daarvan beschikt de ruimtetelescoop over een aantal geavanceerde camera's die ontworpen zijn om zoveel mogelijk informatie over de waargenomen hemellichamen te achterhalen. Daarbij stond de behoefte aan een zuiver natuurgetrouwe weergave van die nevels en sterrenstelsels niet per se op de eerste plaats.

Nu zou het ook vrijwel onmogelijk zijn om een natuurgetrouwe afbeelding te creëren van een gasnevel in het Melkwegstelsel of van een ver verwijderd sterrenstelsel. Want was is natuurgetrouw - een weergave zoals wij het betreffende object met het blote oog zouden zien? Dan zouden er alleen maar extreem zwakke grijstinten worden weergegeven, aangezien het menselijk ook bij geringe lichtopbrengst vrijwel niet gevoelig is voor kleur.

Daar komt bij dat de digitale camera's van Hubble in feite zwartwitcamera's zijn, die uitsluitend extreem nauwkeurig vastleggen hoeveel straling er op elke pixel valt gedurende de belichtingstijd. Wil je weten om hoeveel rode, gele, groene of blauwe straling het gaat, dan moet je bij de opname gebruikmaken van een geschikt kleurfilter. Daarvan heeft Hubble er talloze aan boord, waarvan de precieze karakteristieken in veel gevallen zo gekozen zijn dat de resulterende foto's bijvoorbeeld informatie bevatten over de aanwezigheid van verschillende atomen en moleculen. De afzonderlijke zwartwitfoto's die door verschillende kleurfilters worden gemaakt, kunnen later natuurlijk wel weer worden samengevoegd tot een kleurenbeeld.

Zo komen de meeste Hubble-foto's tot stand: minstens drie opnamen, gemaakt op verschillende golflengten, worden samengevoegd, waarbij de opname op de langste golflengte rood wordt weergegeven, de opname op de middelste golflengte groen, en de opname op de kortste golflengte blauw. Het resultaat is een mooie kleurenfoto die veel nuttige informatie bevat, maar waarvan de kleuren niet honderd procent overeenkomen met de 'echte' kleuren van het waargenomen object. In plaats daarvan kun je bijvoorbeeld wel zeggen dat rode gebieden op een Hubble-foto wijzen op het vóórkomen van waterstofgas, terwijl groene gebieden juist de aanwezigheid van zuurstofgas verraden.

Sommige Hubblecamera's zijn dan ook nog eens gevoelig voor (onzichtbare) infraroodstraling, en wanneer ook díe informatie in een foto moet worden weergegeven, is het gebruik van 'valse kleuren' al helemaal niet te vermijden. Ook dan wordt echter vrijwel altijd voor een 'kleurschema' gekozen waarbij rood overeenkomt met de langste waargenomen golflengte, en blauw met de kortste.

De Hubble Space Telescope werd in 1990 gelanceerd, en in de loop van de jaren negentig zijn astronomen wel steeds meer overgegaan op het gebruik van standaard-kleurschema's, waardoor verschillende opnamen goed met elkaar te vergelijken zijn. Vanzelfsprekend wordt er bij het verwerken van de oorspronkelijke waarnemingsgegevens ook voor gezorgd dat zo veel mogelijk details op de opnamen zichtbaar blijven, bijvoorbeeld door helderheid en contrast waar nodig aan te passen.

Uiteindelijk komt er dus inderdaad heel wat digitale beeldbewerking aan te pas om de oorspronkelijke meetgegevens om te zetten in een gelikt beeld. En ja, daarvoor wordt Photoshop-achtige software gebruikt. Er is echter nooit sprake van het wegretoucheren van bestaande structuren, of het toevoegen van nieuwe, niet-bestaande elementen. In die zin laten de Hubble-foto's wel degelijk zien wat zich echt in het heelal afspeelt, zij het dat kleur, helderheid en contrast worden aangepast met als doel zoveel mogelijk details te laten zien en zoveel mogelijk informatie te achterhalen.

Terug naar Vragen over telescopen