De European Southern Observatory (ESO) is de Europese organisatie voor astronomisch onderzoek op het zuidelijk halfrond. Het is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld.
ESO werd in 1962 opgericht door vijf Europese landen, waaronder Nederland, om een sterrenwacht te bouwen op het zuidelijk halfrond en om samenwerking in het sterrenkundig onderzoek in Europa te stimuleren. De missie van ESO is om met de meest moderne waarnemingsfaciliteiten op het zuidelijk halfrond, astronomen onder de best mogelijke condities gelegenheid te bieden grensverleggend wetenschappelijk onderzoek te doen.
Naast het hoofdkwartier (het wetenschappelijke, technische en administratieve centrum van de organisatie) dat zich in Garching bei München in Duitsland bevindt, heeft ESO een kantoor in Santiago (Chili) en vier waarneemcentra in de Chileense Atacamawoestijn: La Silla, Paranal, Chajnantor, Armazones.
La Silla
De La Silla Sterrenwacht 600 km ten noorden van de Chileense hoofdstad Santiago en op een hoogte van 2400 meter, is al sinds de jaren zestig een ESO-bolwerk. Hier heeft ESO enkele van de meest productieve telescopen in de 4-meterklasse in bedrijf. De 3,5-meter New Technology Telescope (NTT) heeft de weg gebaand voor nieuwe telescooptechnieken en -ontwerpen. Hij was de eerste ter wereld met een computergestuurde hoofdspiegel (actieve optiek), een techniek die door ESO is ontwikkeld en nu bij de meeste grote telescopen wordt toegepast. De 3,6-meter ESO-telescoop is uitgerust met de beste exoplanetenjager ter wereld: HARPS (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) een ongekend nauwkeurige spectrograaf.
Paranal
In het droogste deel van de Atacamawoestijn 130 kilometer ten zuiden van de stad Antofagasta en 12 kilometer van de Chileense kust, ligt de 2635 meter hoge berg Cerro Paranal. Hier staat de Very Large Telescope (VLT). Sinds het begin van het derde millennium is de VLT het vlaggenschip van de Europese sterrenkunde op aarde. Het is het meest geavanceerde optische instrument ter wereld, bestaande uit vier afzonderlijke telescopen (Unit Telescopes) met hoofdspiegels van 8,2 meter en vier verplaatsbare 1,8-meter hulptelescopen (Auxiliary Telescopes). Deze telescopen kunnen samenwerken in groepjes van twee of drie en zo een reusachtige interferometer vormen: de Very Large Telescope Interferometer (VLTI). Daarmee kunnen astronomen details waarnemen die 25 keer zo klein zijn als de kleinste details die de afzonderlijke telescopen laten zien.
Chajnantor
De hoogste sterrenwachtlocatie ter wereld is de 5100 meter hoge Chajnantorhoogvlakte in de Chileense Atacamawoestijn. Daar staan APEX en ALMA. APEX is een telescoop met een diameter van 12 meter voor het opvangen van millimeter- en submillimeterstraling. De submillimetersterrenkunde opent het venster op het koude, stofrijke en verre heelal. Deze zwakke signalen uit de ruimte worden normaal gesproken sterk geabsorbeerd door de waterdamp in de aardatmosfeer. Chajnantor is een van de droogste plekken ter werled en daarom een ideale plek voor APEX. ALMA, de Atacama Large Millimeter Array, bestaat uit 66 zeer precieze schotelantennes die op golflengten van 0,3 tot 9,6 mm werken. De antennes staan opgesteld op een hoogvlakte in de woestijn en zijn verplaatsbaar over afstanden van 150 meter tot 16 kilometer. Die laatste mogelijkheid stelt ALMA in staat om ‘in te zoomen’.
Cerro Armazones
Op Cerro Armazones, een 3060 meter hoge berg in het centrale deel van de Atacamawoestijn, ontwikkelt ESO de 40-meter-klasse Extremely Large Telescope, de ELT. Dat zal het grootste 'oog op de hemel' ter wereld worden. Cerro Armazones bevindt zich ongeveer 130 kilometer ten zuiden van de stad Antofagasta en zo’n 20 kilometer van Cerro Paranal waar ESO’s VLT staat.