Een internationaal team van astronomen, onder wie de Nederlandse sterrenkundigen Raymond Oonk (Universiteit Leiden en ASTRON) en Michael Wise (ASTRON) is getuige geweest van een nog nooit eerder waargenomen kosmisch ‘weersverschijnsel’. Ze zagen in Chili met de ALMA-telescoop hoe intergalactische gaswolken neerregenen op het superzware zwarte gat in het centrum van een enorm sterrenstelsel. De resultaten verschijnen op 9 juni 2016 in het tijdschrift Nature.
Raymond Oonk (Universiteit Leiden en ASTRON) is tweede auteur van het artikel in Nature. "Dankzij de fantastische gevoeligheid en resolutie van de nieuwe ALMA-telescoop zien wij nu voor het eerst dat zwarte gaten gevoed kunnen worden door een klonterige regen van koud gas."
Astronomen dachten ongeveer vijftig jaar geleden dat de superzware zwarte gaten in het centrum van een sterrenstelsel alleen maar materiaal opslokten. Later ontdekten ze met behulp van onder andere de telescopen in Westerbork dat er nabij zwarte gaten ook deeltjes ontsnappen. Dat riep vervolgens de vraag op of zwarte gaten wel genoeg voeding kregen. Volgens de theorie zou een constante stroom heet gas en een grillige aanvoer van koud gas als voedsel moeten dienen. Oonk en zijn collega's deden in 2011 en 2012 metingen aan heet gas. Nu hebben ze ook het koude gas in kaart gebracht.
De onderzoekers bestudeerden Abell 2597. Dat is een heel helder cluster van ongeveer vijftig sterrenstelsels. Tussen de stelsels bevindt zich heet gas. Het blijkt nu dat het hete gas snel kan afkoelen, condenseren en neerregenen. Dat lijkt in de verte wel wat op het aardse verschijnsel dat uit warme, vochtige lucht regenwolken ontstaan.
Kosmisch weer
De onderzoekers zagen drie grote massa’s koud gas met ongeveer een miljoen kilometer per uur naar het superzware zwarte gat in de kern van het stelsel razen. Elk van de gaswolken bevat evenveel materie als een miljoen zonnen en is tientallen lichtjaren groot. De gaswolken zijn 'slechts' ongeveer 300 lichtjaar van het zwarte gat verwijderd. Naar astronomische maatstaven staan ze in feite op het punt om opgeslokt te worden.
In de toekomst willen de astronomen ALMA inzetten voor een zoektocht naar meer stortbuien bij hetzelfde sterrenstelsel en bij andere sterrenstelsels. Zo kunnen ze vaststellen of zulk kosmisch weer zo gewoon is als de huidige theorie voorspelt.
Artikel
‘Cold, clumpy accretion onto an active supermassive black hole’, van Grant R. Tremblay et al., Nature, 9 juni 2016. [gratis pdf]