Nieuwe waarnemingen met ESO's Very Large Telescope laten voor het eerst zien hoe een gaswolk aan flarden wordt gescheurd door het superzware zwarte gat in het centrum van de Melkweg. De wolk is inmiddels zo uitgerekt, dat zijn voorkant het punt van dichtste nadering is gepasseerd en zich met een snelheid van meer dan 10 miljoen km/uur van het zwarte gat verwijdert, terwijl zijn staart er nog naartoe valt.
In 2011 ontdekte ESO’s Very Large Telescope (VLT) een gaswolk van enkele aardmassa’s die steeds sneller in de richting van het zwarte gat in het centrum van de Melkweg bewoog. Deze wolk is het zwarte gat inmiddels dicht genaderd en nieuwe VLT-waarnemingen laten zien dat hij sterk wordt uitgerekt door het extreem sterke zwaartekrachtsveld van het zwarte gat.
"Het gas aan kop van de wolk is nu over een lengte van meer dan 160 miljard kilometer uitgetrokken rond het punt van de baan dat het dichtst bij het zwarte gat ligt. En dat punt is maar iets meer dan 25 miljard kilometer verwijderd van het zwart gat zelf – bijna fataal dichtbij dus", zegt Stefan Gillessen (Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik, Garching, Duitsland), leider van het onderzoeksteam. "De wolk is zo uitgerekt dat de dichtste nadering niet één gebeurtenis is, maar een proces dat minstens een jaar gaat duren."
Naarmate de gaswolk verder wordt uitgerekt, is zijn licht moeilijker waarneembaar. Maar door het SINFONI-instrument van de VLT meer dan twintig uur naar de naaste omgeving van het zwarte gat te laten turen – de langst belichte opname van dit gebied die ooit met een integraalveldspectrometer is gemaakt – is het gelukt om de snelheden van verschillende delen van de langs het zwarte gat scherende wolk te meten.
"Het spannendste wat de nieuwe waarnemingen laten zien, is dat de kop van wolk weer met een snelheid van meer dan 10 miljoen km/uur onze kant op komt – maar liefst 1% van de lichtsnelheid", aldus Reinhard Genzel, leider van het onderzoeksteam dat dit gebied al bijna twintig jaar bestudeert. "Dit betekent dat het voorste deel van de wolk het punt dat het dichtst bij het zwarte gat ligt al is gepasseerd."
De oorsprong van de gaswolk blijft een mysterie, al ontbreekt het niet aan ideeën. De nieuwe waarnemingen beperken het aantal mogelijkheden.
"We zien dat de wolk zo ver wordt uitgerekt dat hij op een sliert spaghetti begint te lijken, net als een onfortuinlijke astronaut in een sf-film. Dit betekent dat er waarschijnlijk geen ster in zit", concludeert Gillessen. "Op dit moment denken we dat het gas waarschijnlijk op de een of andere manier afkomstig is van de sterren die we rond het zwarte gat zien draaien."
Het hoogtepunt van deze unieke gebeurtenis in het centrum van de Melkweg is zich nu aan het ontvouwen en wordt nauwlettend in de gaten gehouden door astronomen over de hele wereld. Deze intensieve waarnemingscampagne zal een schat aan gegevens opleveren, niet alleen over de gaswolk zelf, maar ook over gebieden in de nabijheid van het zwarte gat die nog nooit onderzocht zijn en over de extreme gevolgen van supersterke zwaartekracht.
Meer informatie en afbeeldingen op de Nederlandstalige ESO-website