Sterrenkundigen hebben in een recordsnelle waarneming van de nagloeier van een gammaflits met ESO’s Very Large Telescope in Chili kunnen vastleggen hoe de straling van de explosie een 5500 lichtjaar verderop gelegen gaswolk verhit en verandert. Het team, met onder anderen ESO-astronoom Paul Vreeswijk en de Amsterdamse gammaflits-expert Ralph Wijers, beschrijven hun bevindingen in een paper dat binnenkort verschijnt in Astronomy & Astrophysics.
Gammaflitsen zijn korte uitbarstingen van gammastraling, ontdekt in de zestiger jaren, waarvan er gemiddeld een per dag afgaat in het heelal. Er bestaan twee soorten van: de lange, die gemiddeld een halve minuut duren, en de korte, die gemiddeld een paar tienden van een seconde duren. Ook een hybride vorm is onlangs waargenomen. Van de lange werden -nadat ze dertig jaar lang een raadsel waren gebleven- in 1997 door de Italiaans-Nederlandse satelliet BeppoSAX regelmatig de bronnen gevonden, en onderzoek aan die bronnen bracht aan het licht dat dit ontploffende, zeer zware sterren zijn, die in een halve minuut meer licht afgeven dan de zon in zijn hele leven.
Het team, onder leiding van Paul Vreeswijk, heeft jarenlang gewerkt aan het snelle-responssysteem van de VLT, en het lukte op 17 april 2006 om binnen tien minuten na een gammaflitsdetectie door de Swift-satelliet spectra te nemen van de gammaflits. Zo’n snelle reactie geeft sterrenkundigen inzicht in de veranderingen die optreden in het gas rond de ontploffende ster. Ralph Wijers licht toe: ”Doordat de atomen in de gaswolk een bepaalde golflengte licht absorberen, kunnen we precies zien wat voor atomen erin zitten en hoe ze zich gedragen. We zien dat door de enorme hoevelheid licht die die erop valt, de toestand van de atomen verandert; sommige verwijnen, van andere komen er meer”.
De meest verrassende uitkomst is volgens Wijers dat de wolk niet vlak bij de bron van de gammaflits staat, maar op een afstand van 5500 lichtjaar. “Dat geeft aan hoe enorm krachtig deze explosies zijn, maar het is nog onduidelijk of dit een speciaal geval is.” Nu het voor het eerst is gelukt om spectra van zo’n wolk te nemen, hopen Wijers en collega’s met nieuwe, snelle VLT-waarnemingen dat nader te kunnen gaan onderzoeken.
VLT legt razendsnel nagloeier gammaflits vast
