De Groningse astronoom Amina Helmi is een van de vier winnaars van de Spinozapremie 2019. Voorzitter Stan Gielen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft de toekenning van de onderscheiding vandaag bekendgemaakt op het jaarlijkse wetenschapscommunicatie-evenement Bessensap in Amsterdam. De andere laureaten zijn: Bas van Bavel, Yvette van Kooyk en Ronald Hanson. Andrea Evers en Jack Pronk krijgen de NWO-Stevinpremie.De Spinoza- en de Stevinpremies zijn de hoogste onderscheidingen in de Nederlandse wetenschap. De laureaten krijgen ieder 2,5 miljoen euro, te besteden aan wetenschappelijk onderzoek en activiteiten met betrekking tot kennisbenutting.
Amina Helmi is hoogleraar Dynamica, structuur en vorming van de Melkweg aan het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze is een van de grondleggers van de zogeheten galactische archeologie: de reconstructie van de geschiedenis van sterrenstelsels aan de hand van de huidige posities, bewegingen en samenstelling van sterren. Als een sterrenkundig archeoloog zoekt ze naar overblijfselen van oude sterrenstelsels om aan de hand hiervan de evolutie van onze Melkweg te reconstrueren.
Al tijdens haar promotieonderzoek ontdekte Helmi de restanten van een klein sterrenstelsel dat miljarden jaren geleden is opgeslokt samen met onze jonge Melkweg. Deze verzameling sterren staat sindsdien bekend als de Helmi-stroom. Haar ontdekking was de eerste bevestiging van het idee dat onze Melkweg opgebouwd moet zijn uit kleinere, oudere sterrenstelsels.
Sindsdien heeft Helmi met haar theorieën, modellen en experimenten onze kennis over de vorm, structuur en geschiedenis van de Melkweg en nabijgelegen sterrenstelsels sterk vergroot. Zo heeft ze onder andere bepaald dat de donkere materie halo rondom onze Melkweg de vorm van een rugbybal moet hebben, in plaats van die van een uitgerekte frisbee, zoals vaak aangenomen werd.
Helmi’s visie en leiderschap zijn cruciaal geweest voor de realisatie van de Europese ruimtemissie Gaia, die sinds 2013 de beweging en andere kenmerken van meer dan een miljard individuele sterren bestudeert. Met behulp van deze satelliet ontdekte Helmi in 2018 de restanten van een groot sterrenstelsel dat zo’n tien miljard jaar geleden is samengesmolten met de toen nog jonge Melkweg, en dat een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de huidige vorm ervan.
Helmi leidt een van de grootste en meest productieve groepen in de wereld op het terrein van sterdynamica en Melkwegstudies. Ze speelt daarnaast een belangrijke rol in nationale en internationale organisaties die de toekomst van de sterrenkunde bepalen. Zo is ze de Nederlandse afgevaardigde in het bestuur van de European Southern Observatory en lid van een commissie die momenteel de wetenschappelijk directeur van de European Space Agency adviseert over toekomstige ruimtemissies in de sterrenkunde.
Helmi wist voor haar onderzoek belangrijke beurzen te veroveren, zoals een Vidi- en een Vici-beurs en een ERC Starting Grant. Daarnaast heeft ze meerdere prestigieuze prijzen gewonnen. Zo kreeg ze in 1995 en 1997 een Amelia Earhart Fellowship, ontving ze voor haar proefschrift zowel de C.J. Kok prijs van de Universiteit Leiden als de Christiaan Huygens Prijs van de KNAW, en won ze de Pastoor Schmeits Prijs. Ze was van 2007 tot 2012 lid van de Jonge Akademie. Op dit moment is ze zowel lid van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen als van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
Meer informatie op de website van NWO.