Op 6 juni aanstaande trekt de planeet Venus in zes uur tijd precies over de zon, een zeldzaam verschijnsel waarvan het laatste gedeelte ’s morgens vanuit Nederland zichtbaar is. Voor het waarnemen van deze Venusovergang is door Steven van Roode van het Transit of Venus Project een speciale app ontwikkeld, die sinds vandaag in de App Store gratis is te downloaden. De app helpt de gebruiker bij het herhalen van een historisch experiment: het bepalen van de afstand tot de zon aan de hand van dit zeldzame verschijnsel.
De afmetingen van de aarde en de grootte van het heelal – wetenschappers zijn al eeuwen bezig deze afstanden te meten en te verfijnen. Samen met Astronomers Without Borders bereidt Steven van Roode van het Transit of Venus Project een experiment voor, waarmee duizenden amateurs van over de hele wereld in de voetstappen kunnen treden van sterrenkundigen uit de achttiende en negentiende eeuw. Die gebruikten de Venusovergangen van 1761, 1769, 1874 en 1882 om een voor de sterrenkunde belangrijke meting te verrichten. Door de tijdstippen van het begin en het einde van de Venusovergang precies te bepalen vanaf verschillende plaatsen op aarde, kon de afstand tot de zon nauwkeurig berekend worden. Omdat de wetenschappers al wel de verhoudingen tussen de afstanden in het zonnestelsel kenden, wisten ze nu ook de grootte van het zonnestelsel.
Bij het herhalen van dit experiment hebben de waarnemers in juni aanstaande met de app een instrument in handen, waarvan hun achttiende- en negentiende-eeuwse voorgangers slechts konden dromen: een nauwkeurige klok, plaatsbepaling met behulp van GPS en het direct kunnen verzenden van de meetgegevens. Zodra een waarneming in de database binnenkomt, wordt er in real time de afstand tot de zon berekend.
Het vaststellen van de tijdstippen wordt bemoeilijkt door het zwarte-druppeleffect: een grijze waas tussen de randen van Venus en de zon wanneer de planeet de zonsrand aan de binnenkant raakt, waardoor het precieze moment van raking onduidelijk blijft. Sterrenkundigen in de achttiende eeuw hadden geen idee hoe ermee om te gaan, wat tot grote meetfouten leidde. In de negentiende eeuw werden sterrenkundigen daarom vooraf getraind met behulp van een mechanische simulatie van de overgang. Toen in 2004 de Venusovergang voor het eerst in meer dan een eeuw weer plaatsvond, waren we weer terug bij af: niemand wist meer wat te doen met het zwarte-druppeleffect. De app biedt nu een realistische simulatie van de overgang, zodat waarnemers zich van tevoren kunnen oefenen.
Een vergelijkbaar experiment bij de Venusovergang van 2004 trok bijna vijftienduizend deelnemers. Met de app ligt de lat een stuk lager om aan het experiment deel te nemen. Steven van Roode verwacht daarom dat het aantal participanten op 6 juni zeker een aantal keer zoveel kan zijn. “Iedereen kan meedoen. Het enige wat je hoeft te doen is Venus goed in de gaten houden bij het begin of het einde van de overgang, op je touchscreen duwen zodra je Venus de zonsrand ziet raken en vervolgens je gegevens verzenden.” De app is gebouwd door Norbert Schmidt van DDQ.
Meer informatie
Speciale app voor zeldzame Venusovergang
