SINFONI is een complex instrument, bestaand uit twee delen: een 'adaptive optics' module en de eigenlijke spectrograaf. Adaptive optics houdt in, dat beeldafwijkingen die worden veroorzaakt door turbulentie in de atmosfeer boven de de telescoop, continu en automatisch worden gecompenseerd. Als ijkpunt voor een perfect beeld wordt een heldere ster naast het te observeren object gebruikt. Over een half jaar kan men zelfs een kunstmatige ijk-ster creeren, door met een laser-straal een laag natrium-ionen hoog in de atmosfeer te laten oplichten.
Het meest specialistische deel van SINFONI is de 'integral field' spectrograaf SPIFFI, de eerste in z'n soort die op een zo grote telescoop (de VLT 8,2 meter Yepun telescoop) is geinstalleerd. Een spectrograaf rafelt het complexe lichtmengsel, afkomstig van een ster of sterrenstelsel, uiteen in z'n afzonderlijke golflengtes ('kleuren' ). Uit zo'n spectrum is een verbazende hoeveelheid informatie over de bron af te leiden. Traditionele spectrografen kunnen slechts licht analyseren uit een enkele, zeer smalle spleet die over het beeld gelegd wordt. Een integral field spectrograaf maakt simultane spectra van een compleet object. Astronomen spreken daarom van '3D-spectra' of 'data-kubussen': bij elk punt van het (2-dimensionale) beeld hoort een (1-dimensionaal) spectrum. SPIFFI maakt per opname 2048 spectra.
De complete SINFONI werd op 15 juli gericht op het centrum van onze Melkweg, waar een groot aantal sterren rond een superzwaar zwart gat draait. Het was meteen raak ook: het zwarte gat vlamde op (waarschijnlijk doordat materie werd opgeslokt) en voor het eerst kon van dit fenomeen een infrarood spectrum worden geregistreerd. Optisch zou er weinig tot niets te zien geweest, omdat zichtbaar licht nauwelijks door het stof heendringt dat het centrum van ons sterrenstelsel verduistert.
SINFONI is een gezamenlijk project van de European Southern Observatory, de Nederlanse Onderzoekschool voorAstronomie (NOVA), stichting ASTRON en het Max Planck-institut fuer extra-terrestrische Physik in Garching, Duitsland.
Dit is een verkorte versie van het internationale ESO-persbericht over SINFONI.
Contactpersoon:
Paul van der Werf
Pvdwerf@strw.leidenuniv.nl
Website Paul van der Werf, onder andere over Sinfoni
Het centrum van onze Melkweg, waar grote aantallen sterren rond een superzwaar centraal zwart gat (de gele cirkel in het kader linksboven) cirkelen. Het kader linksonder toont een 'flare', een kosmische steekvlam uit het zwarte gat. De kadertjes rechts to
Het principe van 'integral field spectroscopy'
Als test voor alleen de adaptive optics module werden de scherpste beelden ooit gemaakt van het mini-maantje Linus dat rond de asteroide (22)Kalliope draait.
Adaptive optics in actie. Rechts het beeld van een zwakke (magnitude 17.5) ster door de 'kale' 8,2 meter Yepun telescoop, links de met adaptive optics verbeterde versie.