1. Actueel
  2. Nieuws

Rosetta's Grande Finale

Rosetta's Grande Finale

ESA's Rosetta-sonde heeft zijn iconische missie afgerond. De sonde is op vrijdag 30 september gecrasht op komeet 67P/Tsjoerjoemov-Gerasimenko. Na een reis van tien jaar arriveerde 'kometenjager' Rosetta op 6 augustus 2014 bij 67P. Drie maanden later daalde de lander Philae af naar de komeet. De afgelopen twee jaar vloog Rosetta met 67P door de ruimte om wetenschappelijke data te verzamelen. De missie is voorbij maar de wetenchap gaat door: astronomen en planeetwetenschappers hebben genoeg data om de komende decennia nieuwe mee ontdekkingen te doen. 

Lucas Ellerbroek (UvA) en Marieke Baan (NOVA) deden vanaf het ESA-vluchtleidingscentrum ESOC in Darmstadt live verslag van de laatste uren van de Rosetta-missie en interviewden een aantal betrokken wetenschappers. Hun relaas is hieronder terug te lezen.

30 sept 14.20 uur In de press room worden de allerlaatste beelden getoond van de Osiris-camera terwijl Rosetta komeet 67P nadert:

30 sept 14.10 uur Laatste cartoon van het ESA-Rosetta-team: Once upon a time... mission complete

30 sept 13.27 uur Korte speech van een geëmotioneerde Matt Taylor op het podium. ‘Rosetta was rock ’n' roll – it turned everything up to 11 until the end. Rock 'n' roll Rosetta!’

30 sept 13.22 uur Zo ziet het einde van een zeer succesvolle missie eruit. Project scientist Matt Taylor weet niets uit te brengen terwijl hij wordt geïnterviewd door de BBC op het moment dat in de control room het radiosignaal van Rosetta verdween.

30 sept 13.20 uur Het signaal is verdwenen. Rosetta has landed. Tranen en applaus in de control room.

30 sept 13.15 uur Nog vijf minuten. Doodse stilte hier.....

30 sept 13.08 uur Ook deze kuilen in de Ma’at-regio op de komeet, waarschijnlijk gevormd tijdens uitbarstingen, zullen van dichterbij bekeken worden tijdens het neerstorten van Rosetta:

30 sept 13.05 uur In de control room komen nu onderstaande, ruwe beelden binnen, genomen op enkele kilometers hoogte:

30 sept 13.00 uur Claire Vallat (ESA) legt uit hoe Rosetta in zijn laatste minuten voor het eerst direct het gebied zal verkennen waar de kometenstaart ontstaat - een proces dat nog steeds vele mysteries kent.

30 sept 12.55 uur “The mission will end, but the science will continue.” Project Scientist Matt Taylor pinkt een traantje weg.

30 sept 12.50 uur Dynamicaspecialist Frank Budnik legt uit hoe Rosetta waarschijnlijk zal stuiteren over het oppervlak:

30 sept 12.40 uur De landingsplek is in beeld. Vannacht op 5,7 km hoogte genomen door de Osiris-camera:

30 sept 12.33 uur Het crash-evenement van Rosetta bij ESA's vluchtleidingscentrum ESOC in Darmstadt is hier ook live te volgen.

30 sept 12.30 uur De persconferentie is begonnen! Rolf Densing, directeur van Operations en chef van ESOC, opent de landings-sessie in de perskamer. Hij herinnert zich hoe in 2003 de raket die Rosetta droeg op het platform explodeerde. Het reisdoel, oorspronkelijk de komeet 46P/Wirtanen, werd daardoor een jaar later gewijzigd naar komeet 67P Tsjoerjoemov-Gerasimenko. Hij bedankt de aanwezige pers voor de manier waarop ook zij hebben geholpen om van Rosetta een ‘superstar of science’ te maken.

30 sept 12.27 uur Fabrizio Capoccioni is Principal Investigator van VIRTIS, het instrument dat als eerste de rijkdom aan organische stoffen vond in lichtspectra van het oppervlak van de komeet. Hij noemt de missie een ‘mirakel' van het overwinnen van technische problemen, het verkennen van het onbekende en het vergaren van nieuwe kennis - bijvoorbeeld dat kometen waarschijnlijk nog ouder zijn dan de aarde.

30 sept 12.25 uur Prof. dr. Kathrin Altwegg is Principal Investigator van ROSINA, de ‘gasvanger’ die vele molecuulsoorten zoals water, zuurstof en edelgassen ontdekte in de ijle atmosfeer van komeet 67P. Ze noemt Rosetta haar ‘baby’: al 20 jaar is zij intensief betrokken bij de missie. Interviewtje hieronder: 

30 sept 11.00 uur ‘Alles gaat gesmeerd,’ zegt Project Scientist Matt Taylor, het gezicht van de Rosetta-Missie. De orbiter Rosetta ligt sinds gisteravond op een langzame, maar gestage 'ramkoers' met de komeet. In 14 uur legt hij de laatste 19 km af, om uiteindelijk met een sukkelgangetje van 3,6 km/uur – stapvoets – op de komeet te vallen. Rosetta zal dan waarschijnlijk, net als Philae, een paar keer stuiteren op het oppervlak voordat de sonde op zijn (onbekende) rustplaats terechtkomt. Het is uitgesloten dat er verder nog contact is met de aarde: de antennes en zonnepanelen kunnen niet richten, de batterij is op en bovendien zijn de instrumenten niet geschikt om vanaf het oppervlak gegevens te verzamelen. De sonde heeft geen aan/uit-knop, maar zal via een paar ‘noodsystemen’ die bij een botsing getriggerd worden, in een eeuwige sluimerstand terecht komen. Rond 13:20 Nederlandse tijd gaat Rosetta voorgoed uit de lucht... De impact vindt in werkelijkheid 40 minuten eerder plaats; zo lang doet het radiosignaal er over om de aarde te bereiken.

30 sept 10.45 Project Scientist Matt Taylor, het gezicht van de Rosetta-missie, leefde drie jaar met de komeet. ‘Genoeg, wat mij betreft,’ zegt hij met een voldane glimlach. Bekijk hier het interview met Taylor:

30 sept 10.35 Charlotte Goetz legt uit hoe haar onderzoeksteam trillingen in het magneetveld van de komeet in muziek omzette. Versneld afgespeeld horen we hoe de kometenmuziek veranderde van toon naarmate 67P dichter bij de zon kwam. Goetz maakt deel uit van het team dat werkt met de magnetometer RPC. Interview: 

30 sept 10.20 Jeremy Wilks van Euronews interviewde het team rond de crash van Rosetta op komeet 67P en zij vertellen wat er de komende uren gaat gebeuren. Let op: het is een 360 graden-filmje, dat niet door alle browsers wordt ondersteund:

30 sept 10.10 In 2014, vlak nadat Rosetta wakker werd uit zijn winterslaap, begon de Oostenrijkse planeetwetenschapper Thurid Mannel aan haar promotie aan het Institut for Weltraumforschung in Graz, waar ze gebruik ging maken van metingen aan kometenstof door MIDAS. Het waren bewogen jaren: in eerste instantie was het niet eens zeker of MIDAS ooit stof zou vangen. Inmiddels heeft de groep zijn eerste Nature-paper gepubliceerd. Met gemengde gevoelens ziet ze uit naar de crash van Rosetta. Bekijk het interview met Mannel hieronder:

29 sept 18.23 uur EINDE PROGRAMMA VAN 29 SEPTEMBER 2016. MORGEN - DE DAG VAN DE CRASH VAN ROSETTA OP KOMEET 67P - ZETTEN WIJ DIT VERSLAG VOORT. 

29 sept 18.15 uur Rosetta-projectwetenschapper Matt Taylor sluit de persconferentie af met een ‘final thought’. Hij blikt terug op de erfenis van Rosetta. Naast de wetenschappelijke oogst bracht Rosetta veel bekendheid onder het publiek over komeetonderzoek en was de missie een bron van inspiratie voor velen: ‘Big things can happen if you fancy it. Keep being inspired.'

29 sept 18.10 uur Hamvraag in het ‘waterdebat’: als kometen het water niet naar de aarde hebben gebracht, waar komt het dan vandaan? Altwegg noemt twee mogelijkheden hiervoor, ten eerste inslagen van planetoïden. Deze zijn nu droog, maar bevatten vroeger wellicht meer water. Er zouden echter 10 miljoen kometen of planetoïden moeten zijn aangeleverd op aarde om de oceanen te vullen, wat Altwegg onwaarschijnlijk lijkt. Haar voorkeur heeft een tweede mogelijkheid: het water is op de aarde zelf ontstaan, in het vroege binnenste.

29 sept 18.00 uur Björn Davidsson gaat terug naar de begintijd van het zonnestelsel en zoekt het antwoord op de vraag: hoe zijn kometen ontstaan? Dankzij Rosetta weten we dat kometen eruit zien als kiezelhopen die zijn gegroeid uit kleinere steentjes, en niet zijn afgebroken van een grotere ruimtesteen. Davidsson heeft een model gemaakt dat uitlegt hoe deze kiezelhopen zijn gegroeid in dezelfde stof- en gasschijf waaruit ook de planeten zijn ontstaan; kometen zijn daarmee een soort verre, nooit volgroeide neefjes van de aarde. ‘De Egyptische Steen van Rosetta gaf ons veel antwoorden – het lijkt erop dat de Rosetta-ruimtemissie juist veel vragen oplevert,’ merkt een journalist op. Davidsson heeft zijn antwoord klaar: ‘De eerste stap op weg naar kennis is het stellen van de juiste vraag.’

29 sept 17.47 uur Voor degenen die vragen hebben over het einde van de Rosetta-missie: Q&A met Jeremy Wilks van Euronews om 18.30 uur (zie tweet hieronder).

29 sept 17.38 uur Eerder is al vastgesteld dat 67P veel meer ‘zwaar water’ bevat dan het water op aarde. Maar dit is nog geen eenduidig antwoord op de vraag of kometen (een deel van) de aardatmosfeer en het organisch materiaal op aarde hebben afgeleverd. Het geheim zit volgens Altwegg verborgen in de nobelgassen: argon en xenon, waarvan de oorsprong op aarde volledig onbekend is. Beide zijn gevonden in 67P. De analyse van deze stoffen is in volle gang, om een mogelijk verband tussen kometen- en aards xenon vast te stellen.

29 sept 17.35 uur ‘Mijn hele leven heb ik gehoord: zuurstof in molecuulvorm komt niet voor in het zonnestelsel. Nu weten we wel beter.’ Kathrin Altwegg van ROSINA presenteert de ‘Rosetta Zoo’: de collectie molecuulsoorten die Rosetta heeft gevonden. Zo zijn er de ‘giraffen’: langgerekte koolwaterstofverbindingen als propaan en butaan; ‘olifanten’, cyclische verbindingen als benzeen, en zelfs ‘walvissen’: macromoleculen opgeslagen in kometenstof. Ondanks deze chemische rijkdom sluit ze af met een belangrijke disclaimer: kometen bevatten geen leven.

29 sept 17.05 uur Een discussie komt los over de verschillen tussen een komeet en een planetoïde. "Dat is een grote vraag binnen de 'small solar system body-community', antwoordt Tubiana. 'De grens tussen wat men planetoïden en kometen noemt begint een beetje te vervagen naarmate we meer objecten vinden die eigenschappen van beide hebben. Sommige theoretici zeggen dat planetoïden eigenlijk ‘dode’ kometen zijn, die geen uitbarstingen meer hebben en gesmolten zijn, waardoor ze hun broze structuur hebben verloren.'

29 sept 16.55 uur Ook vanaf de aarde werd naar komeet 67P gekeken. De komeet is niet met het blote oog zichtbaar, maar met telescopen vanaf de aarde is 67P de afgelopen jaren op de voet gevolgd. Cecila Tubiana geeft een overzicht van deze waarnemingen. Vanaf de aarde kon men verschijnselen waarnemen die alleen van grote afstand te zien zijn, zoals de dubbele stofstaart die achter 67P door het zonnestelsel heen trekt.

29 sept 16.42 uur De komeet zingt. Charlotte Goetz van het instrumentteam van magneetveld- en plasmameter RPC vertelt hoe 67P zijn bijnaam ‘de zingende komeet’ kreeg. Kleine variaties in het magneetveld werden door de wetenschappers omgezet in geluid – dat klinkt als een real-life Twilight Zone. Goetz sluit af met het geluid: een griezelig tikkende staccato, die het midden houdt tussen het geluid van een kikker en de soundtrack van de Twilight Zone.

29 sept 16.30 uur Slechts 5% van de verzamelde data is nu geanalyseerd, zegt André Bieler van het ROSINA-team. Er is nog tientallen jaren werk voor wetenschappers om alle gegevens van Rosetta door te spitten. Het instrumentteam van ROSINA heeft al vele atoom- en molecuulsoorten ontdekt in de ijle atmosfeer van 67P: edelgassen als argon, krypton en xenon, maar ook zuurstof, fosfor en het aminozuur glycine. Die laatste zijn belangrijke bestanddelen van het leven op aarde – elementen die blijkbaar ook al zijn ontstaan in de primitieve nevel waaruit komeet 67P is ontstaan. Een ander resultaat van ROSINA laat zien dat het water van de komeet een andere compositie heeft dan het water op aarde, wat suggereert dat kometen als 67P slechts een kleine bijdrage hebben geleverd als onze ‘waterdragers'. 

29 sept 16.15 uur Kometen zijn misschien oeroud, maar zeer actief. Jean-Baptiste Vincent (co-I van OSIRIS) laat de uitbarstingen zien die plaatsvonden gedurende de twee jaar die Rosetta doorbracht bij 67P. De variërende hoeveelheid straling die de komeet op zijn reis door het zonnestelsel ontvangt, leidt tot activiteit op het oppervlak. Lokale uitbarstingen van stof en gas, die soms maar enkele uren duren, zijn vastgelegd door de instrumenten van Rosetta.

29 sept 15.45 uur De laatste minuten voor de crash worden het spannendst. Op een paar km boven het oppervlak wordt het beeld van OSIRIS onscherp, maar tot op 300 meter hoogte zullen er nog foto’s van het oppervlak gemaakt kunnen worden. De hoogtste resolutie die zo behaald zal worden is 1 centimeter per pixel – op vrijdag komen de kiezelstenen van de komeet dus hopelijk direct in beeld!

29 sept 15.35 uur De bewijzen voor de oeroude en onaangetaste staat van de komeet stapelen zich op. De stofkorrels afkomstig van 67P, opgevangen door stofvangers MIDAS en COSIMA, bestaan uit steeds kleinere korreltjes. Thurid Mannel vertelt namens deze teams dat COSIMA ook heeft vastgelegd dat deze korrels organische moleculen bevatten, waarschijnlijk afkomstig uit de protostellaire wolk waaruit ook de zon is ontstaan. Sindsdien zijn deze materialen niet aangetast.

29 sept 15.30 uur Valerie Ciarletti doet verslag vanaf het oppervlak van de komeet, de plek waar de lander Philae een paar keer stuiterde voordat hij in een rotsspleet belandde. Vanaf die locatie stuurde het radarinstrument CONSERT nog enkele dagen gegevens over het binnenste van de komeet op naar de aarde. De komeet bleek een dichtheid te hebben die vergelijkbaar is met piepschuim.

29 sept 15.25 uur Bij het ESA-vluchtleidingscentrum ESOC in Darmstadt is de persconferentie begonnen over de wetenschappelijke opbrengst van de missie. Mohamed El-Maarry van het onderzoeksteam van OSIRIS (de hoge-resolutiecamera en feitelijk het vlaggenschip is van Rosetta) licht een van de onverwachte resultaten toe: het feit dat de komeet in niets lijkt op een ‘dirty snowball’ - het klassieke beeld van kometen - maar eerder op een droge kiezelhoop. Hoe verder OSIRIS inzoomde op de komeet, hoe duidelijker het gegroefde oppervlak bleek opgebouwd uit steeds kleinere kiezels, die op hun beurt weer uit kleinere kiezels bestonden, tot op een centimeter grootte. De andere instrumenten van Rosetta hebben laten zien dat ook de kleine kiezels een nog fijnere structuur hebben, een aanwijzing dat de komeet niet veel veranderd is sinds zijn ontstaan 4,6 miljard jaar geleden. 

29 sept 11.00 uur In de aanloop naar de crash gaan de instrumenten van Rosetta een voor een uit. Dat is omdat de hoeveelheid beschikbare energie beperkt is. Sommige instrumenten hebben veel tijd nodig om hun gegevens naar de aarde te sturen, en die tijd is er niet meer. Het eerste instrument dat zojuist is uitgezet, is 'stofvoeler' MIDAS. Deze 'atomic force microscope' - de eerste in zijn soort in de ruimte - maakte 3D-scans van de allerkleinste stofdeeltjes waaruit de komeet is opgebouwd, tot wel enkele nanometers in grootte. Zo ziet zo'n 3D-scan, gemaakt door MIDAS, eruit.

29 sept 10:09 uur De laatste rondjes van Rosetta rond komeet 67P. Vanavond om 20:50u wordt het ruimtescheepje in een vrije val gebracht op 19 km hoogte boven het oppervlak van de komeet. 15 uur later, morgen vlak voor het middaguur, crasht Rosetta. Dat de sonde zo lang over zijn val doet komt door de geringe zwaartekracht van de komeet. De inslagsnelheid is slechts 1 m/s = 3,6 km/u. De reden dat Rosetta eerst weer naar 19 km hoogte gaat voordat hij richting komeet wordt gestuurd is dat de baansnelheid dan lager is, er dus minder hoeft te worden geremd en alle energie kan worden gebruikt voor de laatste wetenschappelijke metingen. 

28 sept 15:00 uur Euronews maakte deze video over Rosetta en de aanstaande crash: