De Nederlandse radiotelescoop LOFAR heeft twee nieuwe pulsars ontdekt. Pulsars zijn snel rond hun as tollende neutronensterren, de overblijfselen van zware sterren die in een supernova-explosie aan het eind van hun leven zijn gekomen. De ontdekking van de zwakke, maar snel flitsende radiobronnen is gedaan tijdens de eerste 'opwarmrondes' van de zoektocht naar nieuwe pulsars met LOFAR. Het resultaat wordt beschreven in het proefschrift dat astronoom Thijs Coenen op 20 november verdedigt aan de Universiteit van Amsterdam.
De Internationale LOFAR Telescoop (ILT), ontworpen en gebouwd door ASTRON, is een radiotelescoop in het noordoosten van Nederland die uitwaaiert over andere Europese landen. De telescoop bestaat uit een netwerk van duizenden kleine antennes, die zijn gekoppeld aan een supercomputer via een uitgestrekt glasvezelnetwerk. De hoge gevoeligheid van de softwaretelescoop maakt hem bij uitstek geschikt voor dit type onderzoek, uitgevoerd door een internationaal pulsar-team onder leiding van Jason Hessels (ASTRON/UvA) en Ben Stappers (U. Manchester). De vondst van de pulsars, al zo vroeg binnen de survey, bewijst de kracht van LOFAR, en óók van de toekomstige Square Kilometre Array. Jason Hessels: “SKA brengt de binnen LOFAR gebruikte technologie nog een stap verder, en deze ontdekkingen tonen aan dat we daarmee een groot deel van de pulsars in onze Melkweg kunnen ontdekken.”
Pulsars zwiepen bundels radiogolven door het heelal en fungeren als zeer precieze kosmische vuurtorens. Pulsar-signalen bevatten heel veel informatie over het gedrag van zwaartekracht en materie onder extreme omstandigheden, die niet op aarde zijn na te bootsen, en worden daarom beschouwd als een straalverbinding met een kosmisch laboratorium. Tot nu toe zijn 2000 pulsars ontdekt. Astronomen gaan er echter van uit dat er alleen al in onze Melkweg 50.000 actieve pulsars moeten zijn.
Met behulp van SURFsara Grid-rekenkracht, deel van de European Grid Infrastructure, onderzochten de astronomen in een maand een hoeveelheid LOFAR-beelden uit de periode 2010-2013 waarover een PC meer dan een eeuw zou doen. "De verwerking van deze gigantische hoeveelheid data was een enorme uitdaging", zegt promovendus Thijs Coenen, "maar om met zo'n krachtige nieuwe telescoop twee pulsars te ontdekken is heel bijzonder.” De eerste resultaten van de survey laten zien dat LOFAR door zijn flexibele opbouw meer dan 1000 beelden per seconde kan maken van een groot stuk van de hemel. Daarmee wordt de nieuwe zoektocht naar pulsars de kansrijkste ter wereld in dit radiobereik. "Nu deze eerste tests zo succesvol zijn afgerond, kan de jacht op nieuwe pulsars echt beginnen", zegt Coenens copromotor Joeri van Leeuwen (ASTRON/UvA).