Op 19 april leverde de NWO-stichting Astronomisch Onderzoek Nederland (ASTRON) symbolisch twee ultramoderne instrumenten, VISIR en MIDI, af aan de Europese astronomische gemeenschap. VISIR en MIDI zullen, na te zijn afgebouwd in respectievelijk Saclay en Heidelberg, de 'infrarood-ogen' vormen van de Very Large Telescope (VLT) in Chili. Het was voor het laatst dat deze twee uiterst gevoelige instrumenten buiten hun beschermende ombouw te zien waren.
Op 19 april leverde de NWO-stichting Astronomisch Onderzoek Nederland (ASTRON) symbolisch twee ultramoderne instrumenten, VISIR en MIDI, af aan de Europese astronomische gemeenschap. VISIR en MIDI zullen, na te zijn afgebouwd in respectievelijk Saclay en Heidelberg, de 'infrarood-ogen' vormen van de Very Large Telescope (VLT) in Chili. Het was voor het laatst dat deze twee uiterst gevoelige instrumenten buiten hun beschermende ombouw te zien waren.
ASTRON heeft na enkele jaren onderzoek en ontwikkeling met inschakeling van de Nederlandse industrie het hart van VISIR en MIDI gebouwd. VISIR en MIDI zijn voortgekomen uit een gezamenlijk initiatief van ASTRON en zusterinstituten in Saclay (Service d'Astrophysique) en Heidelberg (Max Planck Institut für Astronomie), met steun van NOVA. Na de afbouw in het buitenland zullen beide instrumenten medio 2002 worden ingezet bij de VLT.
De VLT is het vlaggenschip van het European Southern Observatory (ESO), de astronomische organisatie waarin negen Europese landen, waaronder Nederland, participeren. De VLT staat op de afgelegen Chileense berg Paranal en bestaat uit vier grote telescopen met een spiegeldiameter van 8,2 meter en enkele kleinere. Deze telescopen kunnen optisch en elektronisch aan elkaar gekoppeld worden, waardoor een virtuele reuzentelescoop ontstaat (de VLT-interferometer) die qua gevoeligheid en beeldscherpte uniek is, en bijvoorbeeld de Hubble ruimtetelescoop ruimschoots overtreft.
Infra-rood astronomie
Astronomen kijken tegenwoordig niet meer met het blote oog door telescopen; de telescoopspiegels verzamelen het licht uit het heelal en concentreren dit op een gebiedje zo groot als een postzegel, waarna het aan allerlei high-tech instrumenten is om dat licht te meten en de metingen te verwerken.
VISIR is zo'n instrument waarmee bij infrarode golflengten beelden en spectra gemaakt kunnen worden. Met VISIR kunnen relatief grote delen van de hemel in detail geobserveerd worden. Het is bij uitstek geschikt voor het waarnemen van de structuur en samenstelling van gas en stof in de kosmos. Vooral belangrijk zijn de gas- en stofschillen rond sterren (bij zeer jonge sterren kraamkamers van planetenstelsels!) maar ook de stofschijven in kernen van sterrenstelsels die mogelijk 'zwarte gaten' omhullen.
Het tweede instrument, MIDI, maakt onderdeel uit van de interferometer. MIDI is in feite een camera die het infrarode licht van twee VLT telescopen koppelt, waardoor een virtuele telescoop ontstaat met een spiegeldiameter van ruim honderd meter. De scherpte van de beelden die hiermee bereikt wordt, is ongeëvenaard. MIDI zal bijvoorbeeld zonnevlekken en andere details op het oppervlak van grote sterren in onze omgeving kunnen waarnemen. Juist door die enorme scherpte kijkt MIDI in tegenstelling tot VISIR naar een klein gedeelte van de hemel. VISIR en MIDI zijn daardoor twee elkaar aanvullende instrumenten.
Het belang van infrarood-astronomie zal naar verwachting in de toekomst nog toenemen, omdat hiermee verder weg in het heelal (en dus nog verder terug in de tijd) gekeken kan worden dan met zichtbaar licht. Ook dringt infrarood licht veel beter door het stof heen dat interessante objecten vaak aan het normale zicht onttrekt.
Met de bouw van VISIR en MIDI hebben de Nederlandse astronomen zich verzekerd van een gegarandeerde hoeveelheid waarneemtijd met de VLT.
Meer beeldmateriaal en overige informatie (in het Engels) op de websites van VISIR, MIDI en NOVA-Leiden