Een consortium bestaande uit ASTRON en de universiteiten van Amsterdam, Groningen, Leiden en Nijmegen ontvangt 12 miljoen euro voor de Nederlandse bijdrage aan het ontwerp van de Square Kilometre Array (SKA). De SKA zal 's werelds grootste en meest krachtige radiotelescoop zijn. De bouw start in 2018 in zowel Zuid-Afrika als Australië, de eerste resultaten worden vanaf 2020 verwacht. De financiering uit de 2e ronde van de Nationale Roadmap Grootschalige Onderzoeksfaciliteiten werd vandaag bekend gemaakt door Sander Dekker, Staatssecretaris van OCW en Jos Engelen, voorzitter van NWO.
Het SKA project is een internationale samenwerking voor het ontwerp en de bouw van de telescoop die bestaat uit honderden schotels en enkele honderdduizenden antennes die door een glasvezelnetwerk zijn verbonden met een supercomputer die de enorme rekenkracht levert die nodig is om de datastroom te kunnen verwerken. Met de SKA zullen verschijnselen onderzocht worden die alleen met waarnemingen van het heelal bij radiogolflengtes mogelijk zijn. De SKA zal de eerste beelden produceren uit de tijd waarin de vroegste sterren en sterrenstelsels ontstonden. De telescoop zal ook pulsars gebruiken om gravitatiestraling te detecteren en Einstein’s algemene relativiteitstheorie verder te toetsen. Door de enorme flexibiliteit van de telescoop worden ook waarnemingen van kortstondige en explosieve verschijnselen mogelijk, waarmee een nieuw venster op het veranderende heelal wordt geopend. Deelname aan het Square Kilometre Array project is één van de topprioriteiten van de Nederlandse sterrenkunde voor dit decennium.
Elf consortia zijn geselecteerd om onderdelen van de telescoop te ontwerpen. ASTRON, het Nederlands Instituut voor Radio Astronomie leidt de internationale consortia die verantwoordelijk zijn voor het ontwerp van de Low Frequency Aperture Array (LFAA) en de Mid Frequency Aperture Array (MFFA) – twee types antenne die op lagere frequenties werken dan de conventionele schotels. De Roadmap-financiering zal ook worden gebruikt voor de ontwikkeling van software en hardware die nodig zijn om de enorme hoeveelheden gegevens die afkomstig zijn van de telescoop te verwerken. Astronomen van de Nederlandse universiteiten, samenwerkend in de Nederlandse onderzoekschool voor astronomie (NOVA), en ASTRON zullen nauw betrokken zijn bij deze activiteiten, met name om ervoor te zorgen dat de telescoop geschikt is om hun onderzoeksvragen mee aan te pakken.
Nederland heeft de afgelopen 70 jaar een belangrijke rol in de radioastronomie gespeeld. Door de ervaring die is opgedaan bij de bouw en de exploitatie van de Dwingeloo 25m schotel (1956), de Westerbork Synthese Radio Telescoop (1970) en meest recentelijk de Low Frequency Array (LOFAR, 2010) hebben ingenieurs en astronomen een leidende rol gekregen in het SKA project. Ontwikkeling van technologie voor de SKA zal in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven plaatsvinden. Een belangrijke uitdaging voor de consortia is de voorbereiding op de bouwfase. De schaal waarop die zal plaats vinden maakt de betrokkenheid van industrie essentieel.