Arcturus is al sinds mensenheugenis een vertrouwde verschijning in het sterrenbeeld Ossendrager (Bootes) . Het is de op drie na helderste ster aan de hemel, die kosmisch gesproken in onze achtertuin staat, op een afstand van slechts 36 lichtjaar. Toch blijkt Arcturus van zeer vreemde komaf. Waarschijnlijk is deze grote ster geboren in een ander sterrenstelsel om pas na een langdurige zwerftocht in onze wijk van de Melkweg terecht te komen. De Groningse astronome Amina Helmi en collega's publiceren dit op 20 januari in the Astrophysical Journal Letters.
Vrijwel alles wat met het blote oog aan de nachthemel zichtbaar is maakt deel uit van ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg. Vroeger dacht men dat elk sterrenstelsel een eiland op zichzelf was, volledig geisoleerd van andere sterrenstelsels door honderduizenden of miljoenen lichtjaren van kosmisch vacuum. Meer recent heeft het inzicht veld gewonnen, dat sterrenstelsels door hun onderlinge bewegingen relatief vaak binnen elkaars zwaartekrachts-invloed komen, zodat ze vervormd raken, en zelfs kunnen samensmelten. Dit proces van 'intergalactisch kannibalisme' gaat nog steeds door. Zo ontdekten astronomen uit Cambridge in 1994 dat de Melkweg nu bezig is het Sagittarius dwerg-sterrenstelsel op te slokken, dat over een paar honderd miljoen jaar niet meer zal bestaan. Het sterrenstelsel werd pas zo laat ontdekt omdat het, van ons uit gezien, aan de tegenoverliggende rand van de Melkweg ligt, achter het dichtbevolkte centrum waar wij met optische telescopen niet doorheen kunnen kijken.
Wanneer twee sterrenstelsels samensmelten, is het onwaarschijnlijk dat individuele sterren met elkaar in botsing komen, omdat die relatief uiterst klein zijn. In feite zullen de twee sterrenstelsels in elkaar schuiven, waarbij de bewegingen van allerlei groepen sterren nog heel lang kenmerken blijven vertonen van hun afkomst.
Amina Helmi van het Groningse Kapteyn instituut en collega's uit Australie en Canada hebben nu uit de chemische samenstelling en de bewegingen van de groep sterren waartoe Arcturus behoort, afgeleid dat deze waarschijnlijk een overblijfsel is van zo'n samensmelting. Uit computersimulaties komt als meest waarschijnlijke scenario naar voren, dat de Melkweg ruim 10 miljard jaar geleden een kleiner sterrenstelsel heeft opgeslokt, waarvan de sterren nu nog altijd deze afwijkende baanbeweging ten opzichte van het centrum van de Melkweg vertonen.
"Het is op een vreemde manier inspirerend, dat met het blote oog zichtbare sterren als Arcturus de stille getuigen zijn van de turbulente geschiedenis van de Melkweg", concluderen de auteurs. Dit resultaat is een nieuwe aanwijzing dat het oude scenario waarin een sterrenstelsel in een keer ontstaat uit de samentrekking van een gigantische wolk gas en stof, te simplistisch is. De ontstaansgeschiedenis van de Melkweg lijkt daarentegen gemarkeerd met heftige gebeurtenissen, waarbij kleinere sterrenstelsels worden ingevangen, opgeslokt en door getijdekrachten uiteengerukt. Sommige astronomen denken zelfs dat de Melkweg een flink percentage van al z'n sterren op deze manier verworven heeft.
'The Extragalactic Origin of the Arcturus Group',
Julio F. Navarro, Amina Helmi, and Kenneth C. Freeman
The Astrophysical Journal Letters
Contactpersoon:
Amina Helmi
Ahelmi@astro.rug.nl
Naaste buur blijkt immigrant uit ander sterrenstelsel
