Vrijdag 25 mei 2018 is de MeerLICHT-telescoop geïnaugureerd op de Sutherland-sterrenwacht in Zuid-Afrika. MeerLICHT is een in Nederland gebouwde optische telescoop die het ‘oog’ van de MeerKAT-radioschotels wordt. MeerKAT en MeerLICHT gaan gelijktijdig de zuidelijke sterrenhemel scannen op onder meer sterexplosies. Die doven snel uit en met deze unieke koppeling kunnen astronomen tegelijkertijd in radio en in zichtbaar licht de hemel afspeuren op jacht naar kortdurende verschijnselen zoals pulsars, snelle radioflitsen en supernova's (zogeheten transients).
Het is voor het eerst dat een optische telescoop permanent gaat meekijken met een radiotelescoop. Tot nu toe moeten astronomen waarneemtijd aanvragen als ze een snel veranderende bron die is gezien met een radiotelescoop, nader willen bestuderen met een optische telescoop, of omgekeerd. Zo'n aanvraag kost tijd en dat maakt het onderzoek naar snelle veranderingen aan de hemel lastig.
MeerLICHT is een volautomatische telescoop met een spiegel van zestig centimeter. Hij heeft precies hetzelfde gezichtsveld als de radiotelescopen van MeerKAT. De telescoop kan in één keer een stuk hemel ter grootte van dertien volle manen in kaart brengen. De telescoop heeft een 110 megapixelcamera. De elektronica wordt gekoeld om te voorkomen dat turbulentie door warme lucht in de koepel de metingen verstoort. MeerLICHT kan objecten waarnemen die een miljoen keer zwakker zijn dan objecten die zichtbaar zijn met het blote oog.
De projectleiding heeft hoge verwachtingen van de nieuwe telescoop. De Nijmeegse astronoom prof. Paul Groot (Co-PI van MeerLICHT): “De eerste beelden die MeerLICHT heeft geproduceerd zijn boven verwachting. De opname van Baade’s Venster levert een doorkijk naar de centrale delen van ons Melkwegstelsel. Deze opname is voor mij een perfecte illustratie van de kracht van deze nieuwe telescoop. In 1 minuut hebben we meer dan 2 miljoen sterren gedetecteerd, en het beeld is scherp van rand tot rand. Nu is het wachten op de eerste ster die hier explodeert." Co-PI prof. Patrick Woudt (Universiteit van Kaapstad, Zuid-Afrika) voegt daaraan toe: “Het onderzoek aan snel veranderende bronnen krijgt met MeerLICHT een nieuwe dimensie.”
MeerLICHT is een Zuid-Afrikaans-Nederlands-Britse samenwerking. Prof. Ben Stappers (Universiteit van Manchester, Verenigd Koninkrijk): “Het is spannend wat deze nieuwe combinatie van telescopen gaat doen. Voor ons is de reden om deel te nemen dat we straks snelle radioflitsen op heterdaad kunnen betrappen. Hopelijk vinden we nu eindelijk de herkomst van deze geheimzinnige flitsen.”
Teamlid prof. Rudy Wijnands (Universiteit van Amsterdam) voegt toe dat behalve extreme astrofysica, ook normale sterren zullen worden bestudeerd die sterke flitsen produceren. “Door gelijktijdige waarnemingen in radio en zichtbaar licht kunnen Amsterdamse sterrenkundigen gaan onderzoeken wat de impact van deze flitsen is op de bewoonbaarheid van planeten rond deze sterren.”
MeerLICHT staat op de Sutherland-sterrenwacht van de South African Astronomical Observatory. De telescoop koppelt het hele optische observatorium, en de 10-meter SALT-telescoop in het bijzonder, aan de MeerKAT-radioarray. “Dit pas perfect in onze strategie om Sutherland om te toveren tot een efficiënte ‘transient-machine’ om het dynamische heelal te bestuderen,” zegt Dr. David Buckley van de South African Astronomical Observatory.
MeerLICHT is een samenwerking tussen Zuid-Afrika, Nederland en het Verenigd Koninkrijk waarbij onderzoekers van zes verschillende instituten uit de respectieve (SKA-)partnerlanden zijn betrokken. Het MeerLICHT-consortium is een samenwerkingsverband tussen de Radboud Universiteit Nijmegen, de Universiteit van Kaapstad, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), het Zuid-Afrikaanse Astronomisch Observatorium (SAAO), de Universiteit van Oxford, de Universiteit van Manchester en de Universiteit van Amsterdam, in samenwerking met de South African Radio Astronomy Observatory (SARAO), de Europese Onderzoeksraad (ERC) en de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA). De SAAO en SARAO zijn nationale faciliteiten van de National Research Foundation (NRF). De cryostaat van de detector is gebouwd in de KU Leuven, België.