Astronomen van de Universiteit van Amsterdam hebben een superzware
stofgordel ontdekt rond de dubbelster Eta Carinae. De gordel heeft een
massa van maar liefst 15 maal die van de Zon. Het dubbelster systeem zelf
is een van de zwaarste in ons melkwegstelsel. De stofband is ongeveer 2000
jaar geleden ontstaan toen een van de twee sterren zijn buitenlaag verloor.
Latere explosies botsten met deze stofband en zorgden voor de huidige,
spectaculaire, zandloper-vorm van de nevel rond Eta Carinae.
Eta Carinae is voor het oog een niet waarneembaar sterretje, maar in
werkelijkheid zijn het twee sterren van elk vijftig tot tachtig maal de
massa van onze zon. Daarmee is Eta Carinae een van de zwaarste
dubbelsterren in ons melkwegstelsel. In 1843 vond een geweldige explosie
plaats. Eta Carinae was vanaf dat moment gedurende vele jaren een van de
helderste sterren aan de nachtelijke hemel. In een periode van twintig jaar
slingerde een van de twee sterren meer dan drie maal de hoeveelheid massa
van onze zon de ruimte in. Astronomen meenden een supernova explosie te
hebben waargenomen. Dit is namelijk het enige bekende proces, waarbij een
stellair object zo extreem veel massa kwijtraakt. Een supernova explosie
betekent het einde van een ster. De buitenste lagen worden de ruimte
ingeslingerd en de kern stort ineen tot een neutronenster of een zwart gat.
Al snel bleek dat de dubbelster de explosie had overleefd en dat het dus
niet om een supernova ging. Bovendien bleek dat de vorm van de uitgestote
materie erg vreemd was, niet min of meer rond als een bol, maar als een
zandloper met de twee sterren in het nauwste deel.
De Amsterdamse astronomen hebben nu in samenwerking met binnen- en
buitenlandse collega's het raadsel van de zandloper opgelost. Met behulp
van de Infrared Space Observatory satelliet hebben zij bij verschillende
golflengten in het infraroodgebied de sterren en hun omgeving gemeten. Zij
ontdekten een enorme gordel van stof en gruis rondom dit dubbelstersysteem.
Deze stofband blijkt zeer massief te zijn. Haar massa is vergelijkbaar met
vijftien zonmassa's.
Met deze ontdekking is het raadsel van de nevel rond Eta Carinae opgelost.
Het meest waarschijnlijke scenario is dat 1000 tot 2000 jaren geleden de
beide sterren een bijna botsing hebben gehad, waardoor een van de sterren
een groot deel van zijn massa is kwijtgeraakt. Hierdoor is toen in het
baanvlak van beide sterren die enorme stofgordel ontstaan. Bij de explosie
in 1843 raakte een van de twee sterren een deel van zijn buitenste lagen
kwijt, waardoor ze enorm in helderheid toeneemt. Boven en onder het
baanvlak werd de materie ongehinderd de ruimte ingeslingerd. Dit verklaart
de twee kegels. In het baanvlak echter kwam de uitgestoten materie in
botsing met het aanwezige gas en stof. Een klein deel drong door de
massieve gordel heen en deze zijn nu als oplichtende strepen goed te zien
op een opname van de Hubble Space Telescope. De oorzaak van de explosie uit
1843 blijft voorlopig echter nog een raadsel.
Op kosmologische schaal is Eta Carinae maar een zeer kort leven beschoren.
Uiteindelijk zal ze toch echt haar leven beeindigen als supernova. Dat zal
een geweldig hemels spektakel geven. Dat kan morgen zijn, maar ook over een
paar honderdduizend jaar.
Nadere informatie:
Dr. Patrick Morris
tel: 020 - 5925126
pmorris@astro.uva.nl
Prof. dr Rens Waters
tel: 020 - 5257468
rensw@astro.uva.nl
Dr. A. de Koter
tel: 020 - 5257473
dekoter@astro.uva.nl
Universiteit van Amsterdam
Anton Pannekoek Instituut
Kruislaan 403
1098 SJ Amsterdam