De KNAW heeft een selectie van dertien nieuwe, geavanceerde onderzoeksfaciliteiten gepresenteerd, waaronder drie astronomische. Voor tal van doorbraken in de wetenschap is de beschikbaarheid van dergelijke geavanceerde onderzoeksfaciliteiten onontbeerlijk. Vaak zijn zulke faciliteiten kostbaar en vergt de realisatie ervan een lange aanloop. De KNAW daagde wetenschappers uit om hardop te dromen over onderzoeksfaciliteiten die over een of meer decennia kunnen leiden tot wetenschappelijke doorbraken.
Met de KNAW-Agenda grootschalige onderzoeksfaciliteiten wil de KNAW jonge wetenschappers inspireren plannen te maken voor onderzoeksfaciliteiten aan de grenzen van onze kennis, en om die plannen gezamenlijk uit te werken in voorstellen. De Agenda bevat dertien voorstellen voor faciliteiten die rond 2025 of daarna wenselijk zijn.
Voor de sterrenkunde zijn geselecteerd:
LISA: faciliteit voor het meten van zwaartekrachtgolven in de ruimte. Een van de meest opwindende ontdekkingen van het afgelopen jaar zijn de zwaartekrachtsgolven, een vakgebied op het raakvlak van de natuurkunde en de astronomie dat Einstein’s relativiteitstheorie onder extreme omstandigheden kan testen. Twee faciliteiten, de Einstein Telescoop en LISA, zullen dit veld naar een nieuw niveau tillen. LISA gaat in de ruimte doen wat de Einstein Telescoop (ook geselecteerd) vanaf de aarde gaat doen, met veel langere basislijnen. De ruimtetelescoo LISA kan de samensmelting van superzware zwarte gaten (typisch een miljoen zonsmassa’s) meten die zich in de centra van de meeste sterrenstelsels bevinden. LISA sluit hiermee wetenschappelijk aan bij de grote röntgenmissie Athena die rond 2028 door ESA zal worden gelanceerd.
Radio 2025: faciliteit voor radioastronomie met LOFAR 2.0. Om het heelal te onderzoeken zijn waarnemingen op alle golflengten nodig; visueel licht - het licht dat we met onze eigen ogen zien -, omvat maar een heel klein deel van het electromagnetische spectrum en kan maar op een beperkt aantal vragen antwoord geven. LOFAR 2025 is complementair aan andere grote faciliteiten zoals SKA en zal via innovatieve nieuwe technieken bij radiogolflengten uniek inzicht geven in de eerste sterren en sterrenstelsels die in het heelal gevormd zijn en hoe ze verder evolueren.
EPICS: instrument op ESO's European Extremely Large Telescope (E-ELT) voor onderzoek aan planeten buiten ons zonnestelsel. De ultieme vraag die de mensheid bezighoudt is ‘zijn wij alleen?’ Het EPICS-instrument zal voor het eerst de resolutie en gevoeligheid hebben om naar biomarkers in de atmosferen van aard-achtige exoplaneten te zoeken.
De KNAW-Agenda grootschalige onderzoeksfaciliteiten is te downloaden en te bestellen vanaf de KNAW-website.
Origineel persbericht