In memoriam Rob Rutten

Door Frans Snik, Sterrewacht Leiden

Op 28 september 2022 overleed astrofysicus Rob Rutten op tachtigjarige leeftijd.

Rob is opgeleid aan het Sterrekundig Instituut Utrecht als zonnefysicus, in de traditie van Marcel Minnaert en Kees de Jager. Zijn hele carrière aldaar hield hij zich bezig met het doorgronden van het zonnespectrum. Hij gebruikte het licht in verschillende spectraallijnen om de diverse lagen waarin het zonlicht gevormd wordt te bestuderen. Rob Rutten was samen met Rob Hammerschlag de drijvende kracht achter de Dutch Open Telescope op La Palma, die de zon in verschillende filters scherp in beeld kon krijgen om zo dynamische fenomenen in drie ruimtelijke dimensies en in de tijd waar te nemen. Mede dankzij het werk van Rob is dit nu een standaard waarneemtechniek op de grote nieuwe zonnetelescopen. Rob Rutten was ook gasthoogleraar aan de Universiteit van Oslo.

In memoriam Rob Rutten

Robs werk als wetenschapper is altijd innig verbonden geweest met zijn rol als docent en mentor. Vele generaties zonnefysici en astrofysici, en ook andere voormalige studenten, hebben Robs colleges over stralingstransport en strenge (doch rechtvaardige) lessen over LaTeX nog vers in hun geheugen staan. Al sinds jaar en dag staan Robs collegedictaten op zijn website, en die zijn door vele studenten ook buiten Utrecht gebruikt als essentieel astrofysisch compendium. Zijn dictaat over stralingstransport is een internationaal gezaghebbend en veel geciteerd standaardwerk op dit terrein. Het is de bedoeling dat na meerdere decennia van polijstwerk dit materiaal in boekvorm zal verschijnen. 

Rob gaf colleges over de hele wereld, en organiseerde ook zelf veel internationale zomerscholen en netwerkactiviteiten om jonge wetenschappers uit alle windstreken bijeen te brengen. Velen van hen hebben nu een succesvolle carrière in de zonnefysica of aanpalende velden. In de meest letterlijke zin van het woord heeft Rob Rutten dus overduidelijk “school gemaakt”. Rob leeft voort op zijn website (https://robrutten.nl/) en in de herinnering van zijn vele wetenschappelijke vrienden.

Na het plotseling opheffen van zijn Sterrekundig Instituut Utrecht (zonder tussen-n, want een historische eigennaam, zoals Rob iedereen op het hart drukte), startte Rob (inmiddels al officieel met emeritaat), het instituut ‘Lingezicht Astrophysics’ op een idyllische locatie in Deil, waar hij al woonde. De afgelopen tien jaar was Rob aldaar misschien wel wetenschappelijk productiever dan ooit tevoren, en hield zo de Nederlandse zonnefysica op hoog niveau in ere.

Rob was decennialang een sociale spil binnen het Sterrekundig Instituut Utrecht, binnen de Nederlandse sterrenkunde (hij was altijd luid en duidelijk aanwezig op elke NAC, en gaf heel veel publiekspraatjes), en als essentieel verbindende factor binnen Europese en internationale zonnefysica-netwerken. Afgelopen april verzamelden zich vele collega’s en vrienden van over de hele wereld op Zoom om samen met Rob zijn tachtigste verjaardag te vinden. Zoals altijd nam Rob totaal de regie over, en zorgde hij ervoor dat iedereen aan het woord kwam. Rob vertelde natuurlijk ook vol enthousiasme over zijn wetenschappelijke plannen en zijn reisplannen.

Behalve een eminent zonnefysicus, een inspirerende docent, een verbinder en een bevlogen popularisator, was Rob Rutten een fervente kajakker, wandelaar, eclipsjager, dwarsfluitist en documentair fotograaf van zijn collega’s. Bovendien was hij een bescheiden en een bijzonder fijn mens.