ESA's Herschel-ruimtetelescoop stopt in de komende weken met observeren. De telescoop is na drie jaar van spannend onderzoek aan het koele heelal bijna door zijn voorraad helium heen. Herschel werd gelanceerd op 14 mei 2009 en is, met een spiegel van 3,5 meter doorsnee, het krachtigste infrarood-observatorium dat ooit heeft gevlogen.
Het is de eerste telescoop die over het hele golflengtegebied van ver-infrarood tot submillimeter de voorheen onzichtbare koude kosmische regio's van gas en stof kon waarnemen. Dat leverde veel nieuwe inzichten op in de herkomst en evolutie van sterren en melkwegstelsels.
Om zulke gevoelige ver-infraroodopnamen te kunnen maken, moesten de drie instrumenten aan boord van Herschel tot -271 graden Celsius (dicht bij het absolute nulpunt) worden gekoeld. Bij de lancering was de cryostaat tot de rand gevuld met meer dan 2300 liter vloeibaar helium, voldoende voor een levensduur van ongeveer 3,5 jaar.
Aan boord van Herschel bevinden zich drie wetenschappelijke instrumenten: de hoge-resolutiespectrometer HIFI en de ver-infraroodcamera´s/spectrometers PACS en SPIRE. HIFI, gebouwd en ontwikkeld onder leiding van Netherlands Institute for Space Research SRON, heeft onder andere nieuw licht geworpen op de geboorte en evolutie van sterren en op andere raadselachtige chemische processen in de ruimte.
HIFI leverde onder meer het bewijs voor de hypothese dat het water op aarde van kometen komt. Frank Helmich (SRON, RuG) wetenschappelijk projectleider van HIFI: "We ontdekten met het instrument waterijs op de komeet Hartley 2, een komeet uit de Kuipergordel. Dat waterijs heeft dezelfde samenstelling als het water in onze oceanen. Dit is sterk bewijsmateriaal voor de stelling dat vele kometen uit de Kuipergordel miljarden jaren geleden op de afgekoelde jonge aarde zijn gebotst en dat het ijs van die kometen toen onze oceanen vormde."
Ook op stervormingsgebied waren er nieuwe ontdekkingen. SRON-onderzoeker Floris van der Tak: "HIFI vond voor het eerst koude waterdamp in het vroegste stadium van het stervormingsproces. De ster bestaat dan nog niet, maar we zagen de waterdamp wel richting het centrum van de wolk stromen. We konden afleiden dat de wolk grote hoeveelheden water bevat en dat versterkt het vermoeden dat planeten met oceanen, zoals de aarde, wel eens op veel meer plaatsen in het heelal kunnen voorkomen dan gedacht."