In het submillimetergebied straalt licht met golflengtes van rond de 1 millimeter dat voor het menselijk oog niet zichtbaar is. Het bijzondere van deze kleur licht is dat het door dichte wolken van interstellair stof en gas niet wordt geabsorbeerd, waardoor de nieuwe telescoop vrij zicht krijgt op de vorming van nieuwe sterren en planeten.
De eSMA is een uniek apparaat gebaseerd op interferometrie. Een systeem van fiberkabels verbindt drie bestaande telescopen, het 10-meter Caltech Submillimeter Observatory, de 15-meter grote en deels Nederlandse James Clerk Maxwell Telescoop (JCMT) en de uit acht 6-meter schotels bestaande Smithsonian Millimeter Array. Interferometrie is een techniek die sinds jaar en dag in de radio-astronomie wordt gebruikt, maar waarvan de toepassing bij kortere golflengtes aanzienlijk moeilijker is. De Nederlandse astronoom Remo Tilanus van de JCMT beaamt dit: “De drie observatoria hebben nauw moeten samenwerken om dit project te realiseren en dat we nu de eerste astronomische resultaten zien, is ronduit fantastisch".
“De eSMA is een prachtig voorbeeld van een succesvol internationaal astronomisch project”, vervolgt Louis Vertegaal, directeur Exacte Wetenschappen van NWO, die vandaag de nieuwe telescoop officieel in gebruik neemt. “De goede samenwerking van de drie betrokken observatoria heeft een submillimeterfaciliteit opgeleverd met een unieke gevoeligheid en resolutie.”
De primeur om in de testfase de eSMA voor wetenschappelijk onderzoek te gebruiken was voor de Sterrewacht Leiden. Postdoc Sandrine Bottinelli gebruikte de telescoop om de verhouding van koolstof in atomaire en moleculaire vorm te bepalen in een zeer verafgelegen melkwegstelsel. Deze verhouding is een maatstaf voor de mate waarin interstellaire wolken afkoelen en tot stervorming overgaan en bovendien is atomair koolstof van belang bij de vorming van organische materie. “De resultaten lichten een tipje op van de sluier hoe de chemische omstandigheden waren in het jongere heelal, toen het zo’n 6.5 miljard jaar oud was”, vertelt Bottinelli, “en ze leren ons of de omstandigheden toen al, net als tegenwoordig, gunstig waren voor de vorming van pre-biotische moleculen.”
“De eSMA is ook een belangrijke opmaat naar de veel grotere Atacama Large Millimeter Array (ALMA)”, die in 2013 in Chili in gebruik wordt genomen”, zegt Michiel Hogerheijde van de Sterrewacht Leiden. “Nederland loopt met de eSMA vooraan in de ontwikkeling van deze submillimeter-expertise. Door de ervaringen die we nu opdoen met deze telescoop kunnen Nederlandse astronomen straks met ALMA een vliegende start maken.”
Dat de nieuwe faciliteit op de 4200 hoge berg Mauna Kea ligt is geen toeval: water in de dampkring blokkeert submillimeterstraling en alleen op zeer hoge en droge plaatsen kan dit licht worden gemeten.
Meer over eSMA
