Een internationaal team van sterrenkundigen met Nederlandse inbreng gaat een instrument ontwikkelen voor de in aanbouw zijnde European Extremely Large Telescope. Het instrument, MOSAIC, is een multi-objectspectrograaf. De spectrograaf ontrafelt het licht van honderden objecten tegelijk. Met het instrument wordt het voor het eerst mogelijk individuele sterren in duizenden nabije melkwegstelsels waar te nemen.
ESO stelt 150.000 euro beschikbaar voor een zogeheten fase-A-studie. Frankrijk, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Brazilië en Duitsland leveren de benodigde menskracht om de plannen voor de spectrograaf verder te ontwikkelen.
E-ELT: grootste telescoop ter wereld
MOSAIC moet uiteindelijk geïnstalleerd worden op de European Extremely Large Telescope (E-ELT). Deze telescoop krijgt een hoofdspiegel van 39 meter en wordt de grootste optische telescoop ter wereld. Hij wordt op dit moment gebouwd door ESO op de berg Armazones in de Atacamawoestijn in het noorden van Chili. De E-ELT zal naar verwachting in 2024 gereed zijn voor gebruik.
Nederland: ervaren instrumentbouwers
In Nederland zullen astronomen en technici van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) bijdragen aan de ontwikkeling van de nieuwe spectrograaf. Nederland heeft veel ervaring met het bouwen van instrumenten voor telescopen. Zo werkten onderzoekers vanuit NOVA eerder bijvoorbeeld mee aan X-shooter, de gevoeligste spectrograaf ter wereld voor zichtbaar licht en nabij-infraroodlicht op dit moment.
Ook bij andere instrumenten voor de E-ELT is Nederland betrokken. Nederland leidt bijvoorbeeld de ontwikkeling en bouw van de infrarood camera en spectrometer METIS. Nederland werkt mee aan zulke projecten om invloed te hebben op de soort waarnemingen die met deze instrumenten gedaan kunnen worden en om met gegarandeerde waarneemtijd een van de eersten te zijn om met deze instrumenten en de E-ELT grensverleggende waarnemingen te doen die leiden tot interessante nieuwe ontdekkingen. Daarmee kan ons land zich handhaven in de wereldtop van de astronomie. Dergelijke projecten bieden ook mogelijkheden voor de industrie om zich verder te bekwamen in onder andere precisietechnologie.
MOSAIC: honderden glasvezels
MOSAIC staat voor Multi-Object Spectrograph for Astrophysics, Inter-galactic medium studies and Cosmology. De spectrograaf sorteert het licht per object op kleur. Daarbij ontstaat een soort streepjescode met informatie over de temperatuur en de chemische samenstelling van de het onderzochte object. Met behulp van honderden glasvezels en vervormbare spiegels (adaptieve optica) kunnen de astronomen gegevens ontrafelen van individuele sterren in duizenden nabije sterrenstelsels. Ook kunnen ze op zoek naar extragalactische planeten. Dat zijn planeten buiten onze Melkweg. Verder zullen ze honderden sterrenstelsels tegelijk bestuderen die zich ver weg, aan de rand van het zichtbare heelal bevinden.
Nederland en Brazilië trekken samen op
De Nederlandse hoofdonderzoeker van MOSAIC is Lex Kaper van de Universiteit van Amsterdam. Kaper kreeg naast de goedkeuring van ESO, ook nog eens 500.000 euro subsidie van de Nederlandse Organisatie van Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en 350.000 euro van de Sao Paulo Research Foundation (FAPESP). Met dat geld kunnen Kaper en de Braziliaanse sterrenkundige Beatriz Barbuy (Universiteit van Sao Paulo) zes onderzoekers aanstellen die voorbereidingen verrichten voor de bouw van de spectrograaf. Er worden vier onderzoekers aangesteld in Brazilië en twee in Nederland.
Meer informatie
www.e-elt.nl : de site waar Nederlandse onderzoekers en bedrijven samenwerken aan projecten voor de E-ELT
www.eso.org/sci/facilities/eelt/instrumentation/index.html : de E-ELT-pagina van ESO
Groen (en ander) licht voor superspectrograaf
