X-shooter is een spectrograaf, die het licht dat door de VLT wordt opgevangen, rangschikt naar kleur. Het spectrum is de vingerafdruk (een soort streepjescode) van een object aan de hemel, waaruit bijvoorbeeld temperatuur, chemische samenstelling en roodverschuiving kunnen worden afgeleid. Het instrument gaat spectra maken van de zwakste bronnen die nog met de VLT waarneembaar zijn, zoals melkwegstelsels op grote roodverschuiving, gammaflitsers, bruine dwergen, en neutronensterren en zwarte gaten in andere sterrenstelsels. Ook zal X-shooter worden ingezet om bronnen te identificeren en te verklaren die met andere instrumenten, zoals de VLT Survey Telescope, ALMA en LOFAR, worden ontdekt.
De Nederlandse bijdrage aan X-shooter is de nabij-infrarood spectrograaf, die door ASTRON is gebouwd, met belangrijke bijdragen van de Radboud Universiteit Nijmegen (cryostaat) en de Universiteit van Amsterdam (dispersie-box en data-reductie software).
Volgens Lex Kaper (UvA), namens NOVA verantwoordelijk voor het project, is de nabij-infrarood arm het meest complexe onderdeel van het instrument. De spiegels en lenzen in dit systeem werken bij een temperatuur van ongeveer 200 graden onder nul en worden met behulp van vloeibaar stikstof gekoeld. Het is een enorme uitdaging geweest om een extreem stijve constructie te ontwerpen van slechts zeer beperkt gewicht, zo licht projectleider Ramon Navarro van ASTRON toe.
ESO compenseert Nederland voor de levering van het instrument met gegarandeerde waarneemtijd op de VLT. Gezien de unieke eigenschappen van X-shooter zal het een van de meest gebruikte instrumenten van de VLT worden. De Nederlandse spectrograaf gaat donderdag 10 april vanuit Dwingeloo op transport naar het Zuid-Duitse Garching, waar het hele instrument bij ESO wordt samengevoegd. Daarna wordt X-shooter naar Chili verscheept. In september zal het ‘first-light’ evenement plaatsvinden op Cerro Paranal in de kurkdroge Atacama-woestijn in Noord-Chili, waar de VLT staat.
Meer info over X-shooter
De cryostaat van de X-shooter nabij-infrarood spectrograaf is voor tests gemonteerd aan een telescoopsimulator. Binnen de cryostaat wordt de optiek gekoeld tot ongeveer -200 graden Celsius (credit: Ramon Navarro, ASTRON) credit: Ramon Navarro, ASTRON
Het beeld dat de X-shooter nabij-infrarood spectrograaf maakt van een Thorium-Argon calibratielamp. De kleuren worden uiteengerafeld, met de kortste golflengte linksonder (100 nm) en de langste golflengte rechtsboven (2500 nm) (credit: Matthew Horrobin, U
