De VST is de meest recente aanwinst van ESO’s Paranal-sterrenwacht in de Noord-Chileense Atacamawoestijn. Hij is ondergebracht in een behuizing die vlak naast de vier grote telescopen van de VLT op de top van Cerro Paranal staat, op een van de beste waarneemlocaties ter wereld. De VST is een groothoek-surveytelescoop met een beeldveld dat twee keer zo breed is als de volle maan. Hij is de grootste telescoop ter wereld die specifiek is ontworpen om de hemel op zichtbare golflengten in kaart te brengen. De komende jaren zullen de VST en zijn camera OmegaCAM enkele zeer gedetailleerde surveys van de zuidelijke hemel maken. Al deze surveygegevens zullen openbaar worden gemaakt.
“Ik ben zeer verheugd met de indrukwekkende eerste beelden van de VST en OmegaCAM. De unieke combinatie van de VST en de VISTA infrarood-surveytelescoop maakt het mogelijk om allerlei interessante objecten te selecteren voor gedetailleerdere vervolgwaarnemingen met de krachtige telescopen van de VLT”, zegt Tim de Zeeuw, algemeen directeur van ESO.
Het VST-programma is een gezamenlijk project van de INAF–Osservatorio Astronomico di Capodimonte in Napels, Italië, en ESO. INAF heeft de telescoop ontworpen en gebouwd met medewerking van toonaangevende Italiaanse bedrijven, en ESO is verantwoordelijk voor de behuizing en de bouwkundige werkzaamheden ter plaatse. OmegaCAM, de camera van de VST, is ontworpen en gebouwd door een door Nederland geleid consortium van instituten in Nederland, Duitsland en Italië, met belangrijke bijdragen van ESO. De nieuwe faciliteit wordt beheerd door ESO, die ook de door de telescoop verzamelde gegevens zal archiveren en distribueren.
De VST is een geavanceerde telescoop met een spiegel van 2,6 meter, voorzien van een actief optisch systeem dat de spiegels van het instrument steeds perfect positioneert. In zijn hart, achter grote lenzen die de best mogelijke beeldkwaliteit garanderen, bevindt zich de 770 kilogram wegende camera OmegaCAM. Deze is gebouwd rond 32 ccd-detectors, in een afgesloten vacuüm, die tezamen een beeld van 268 megapixels vastleggen.
Telescoop en camera zijn ontworpen om de hoge hemelkwaliteit boven Paranal volledig te benutten. De eerste vrijgegeven opname toont het spectaculaire stervormingsgebied Messier 17, ook bekend als de Omeganevel, zoals het nog nooit eerder is gezien. Dit spectaculaire gebied van gas, stof en hete, jonge sterren staat in het hart van de Melkweg, in het sterrenbeeld Boogschutter. Het beeldveld van de VST is groot genoeg om de complete nevel, inclusief zijn zwakkere buitendelen, haarscherp vast te leggen.
De tweede vrijgegeven opname is misschien wel het beste portret dat ooit van de bolvormige sterrenhoop Omega Centauri is gemaakt. Dit is de grootste bolhoop aan de hemel, maar het zeer grote beeldveld van de VST en OmegaCAM kan zelfs de zwakke buitengebieden van dit sensationele object omvatten. Dit beeld, waarop ongeveer 300.000 sterren te zien zijn, illustreert het uitstekende oplossend vermogen van de VST.
De VST zal de komende vijf jaar drie openbare surveys uitvoeren. De KIDS-survey (een project onder leiding van de Leidse prof. Koen Kuijken) zal verscheidene hemelgebieden buiten de Melkweg in beeld brengen. Deze survey, gericht op het onderzoek van donkere materie, donkere energie en de evolutie van sterrenstelsels, zal vele nieuwe clusters van sterrenstelsels en verre quasars opsporen. De VST ATLAS-survey zal een groter deel van de hemel beslaan en zich richten op het onderzoek aan donkere energie en steun verlenen aan gedetailleerdere onderzoeken met de VLT en andere telescopen. De derde survey, VPHAS+, zal het centrale vlak van de Melkweg in beeld brengen, om de structuur van de galactische schijf en zijn stervormingsgeschiedenis in kaart te brengen. VPHAS+ zal een catalogus van naar schatting 500 miljoen objecten opleveren en vele nieuwe voorbeelden van ongewone sterren in uiteenlopende evolutiestadia ontdekken.
De hoeveelheid data die OmegaCAM oplevert zal kolossaal zijn. Elk jaar zal ongeveer 30 terabyte aan ruwe gegevens worden geproduceerd en ter verwerking naar datacentra in Europa worden gestuurd. Onder Groningse leiding is een nieuw, geavanceerd informatiesysteem ontwikkeld met een grid van rekenclusters, archieven en databases. Dit Astro-WISE systeem zal de enorme stroom gegevens in goede banen leiden. Niet alleen eindproducten maar ook alle tussenstappen worden automatisch opgeslagen in Astro-WISE en beschikbaar gesteld via internet. “De complexe analyse die leidt tot een verbluffend resultaat is even belangrijk als het resultaat zelf. Het vormt de bewijslast. Een sterrenkundige kan via Astro-WISE met elke collega in de wereld real-time zijn analysestappen tot in detail delen, en tevens voortbouwen op andermans analyses. E-science heet dat. Dat is de vernieuwing die Astro-WISE brengt”, zegt professor Edwin Valentijn, hoofd van het datacentrum OmegaCEN.
“De combinatie van groot beeldveld, uitstekende beeldkwaliteit en het zeer efficiënte bedrijfsplan van de VST zal een enorme weelde aan informatie opleveren die de astrofysica op vele terreinen zal stimuleren”, concludeert Koen Kuijken, hoofd van het OmegaCAM-consortium.
Hires afbeeldingen, zoom-ins en meer informatie op de Nederlandstalige ESO-pagina
Een van de beste opnamen ooit van de bolvormige sterrenhoop Omega Centauri. Er zijn 300.000 sterren te zien (c) ESO/INAF-VST/OmegaCAM. Acknowledgement: A. Grado/INAF-Capodimonte Observatory
Het stervormingsgebied Messier 17 (de Omeganevel) in het hart van de Melkweg (c) ESO/INAF-VST/OmegaCAM. Acknowledgement: OmegaCen/Astro-WISE/Kapteyn Institute