Duizenden amateur-waarnemers over de hele wereld hebben op 8 juni de Venusovergang getimed en hun waarnemingen via internet gecombineerd om de Astronomische Eenheid (AE) te bepalen, de gemiddelde afstand aarde-zon. Deze 'democratische' bepaling van de AE blijkt veel accurater dan de beste metingen van de zonsafstand door professionele astronomen in de negentiende eeuw.
'De conclusie is, dat tegenwoordig amateurs, schoolgroepen en dergelijke in staat zijn tot geweldig nauwkeurige astronomische metingen.', aldus Robert Wielinga van Museum Sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht.
De nationale venus-website scoorde tijdens de Venus-overgang, die zo'n zes uur duurde, bijna 19 miljoen hits, overeenkomend met een half miljoen bezoekers. Een kleine honderd waarnemers voerden bruikbare metingen in op de website (helaas ondervonden veel deelnemers aanloopproblemen met de on line calculator). Uit dit beperkte aantal metingen rolde een AE-waarde van 143 miljoen kilometer. Voor wie alsnog metingen wil invoeren, staat de calculator overigens nog open.
De Europese centrale website voor de Venusovergang heeft tot nu toe 2500 bruikbare metingen ontvangen. Daaruit is een AE berekend van 149,608 miljoen kilometer, wat slechts tienduizend kilometer afwijkt van de huidige beste waarde: 149, 59787 miljoen kilometer (deze is bepaald door een radar-signaal naar Venus heen en terug te sturen).
Om de zonsafstand te bepalen, zijn gelijktijdige metingen aan de Venusovergang nodig door twee waarnemers in verschillende delen van de wereld. Bij meer dan twee waarnemers kan men tussen alle mogelijke paren een basislijn trekken die een nieuwe AE-meting oplevert. Het is opmerkelijk dat de gemiddelde waarde op basis van al die metingen zeer weinig afwijkt van de 'echte' waarde. De AE-metingen voor individuele basislijnen liggen namelijk vaak een paar miljoen kilometer uit elkaar.
In de negentiende eeuw ondernamen astronomen moeizame expedities naar de andere kant van de wereld om een handvol gunstige basislijnen te creeeren. Ze vonden toen afstanden tot de zon tussen 149,7 en 148,1 miljoen kilometer. De combinatie van een groot aantal basislijnen en 'blote oog'-metingen blijkt dus betere resultaten op te leveren dan een klein aantal metingen door professionals met de beste apparatuur die in de negentiende eeuw voorhanden was.
Nadere informatie:
Arnout Jaspers
ajaspers@science.uva.nl
Venusvoordezon.nl is een samenwerking tussen de informatieve website Kennislink, de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), de Faculteit Natuur- en Sterernkunde van de Universiteit Utrecht, de Universiteit van Tilburg, Museum Sterrenwacht Sonnenborgh, Volkssterrenwacht Copernicus in Haarlem, de Dutch Open Telescope (DOT) op de Canarische Eilanden, het Instituut voor de Geschiedenis en Grondslagen van de Wiskunde en de Natuurwetenschappen, Steven van Roode van het Newman College in Breda, het Universiteitsmuseum Utrecht, Volkssterrenwacht Mira in Grimbergen (België), website Astronet (www.astronet.nl) en de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO).