De voorbereidingen voor de 'nationale iSPEX-meetdag' zijn in volle gang. Nog even en dan doen tienduizend Nederlanders mee aan één van de grootste citizen science projecten ooit! Het is de bedoeling, zoveel mogelijk mensen bij het onderzoek naar fijnstof te betrekken. Gezien alle aanmeldingen tot nu toe, de vele enthousiaste reacties en voortdurende media-aandacht lijkt dat doel nu al bereikt.
Daarnaast hopen we natuurlijk bij te dragen aan de kennis over fijnstof, een belangrijk onderwerp in de luchtkwaliteit, maar ook voor ons klimaat. Fijnstof bestaat uit alle deeltjes kleiner dan 10 µm (ofwel micrometer, een miljoenste van een meter) en kan daarom over tijd en/of plaats verschillend zijn van samenstelling. Niet alle deeltjes zijn even schadelijk voor de gezondheid of hebben dezelfde impact op het milieu, dus richt veel onderzoek zich tegenwoordig op het verder karakteriseren van dit fijn stof.
Ook in de sterrenkunde is er veel interesse voor de hoeveelheid en samenstelling van deeltjes in de atmosfeer van planeten. Aan de hand daarvan valt hopelijk iets te zeggen over het klimaat op die planeten, en uiteindelijk wellicht ook over de klimaatveranderingen op de aarde zelf. Enkele Nederlandse instituten hebben daarvoor SPEX (Spectropolarimeter for Planetary EXploration) ontwikkeld. Maar voordat hiermee vanuit de ruimte gemeten gaat worden, zijn er enkele prototypes gebouwd die gewoon vanaf de grond meten.
Vanwege onze ervaring met fijnstofmetingen op de grond is het Rijksinstituut voor Volkgezondheid en Milieu (RIVM) gevraagd hieraan mee te doen. Dat wilden we graag, want SPEX belooft ook een goede aanvulling op onze huidige metingen te kunnen worden. Door op een slimme manier een aantal optische eigenschappen te combineren, kan SPEX straks hopelijk zowel aantal, grootte als samenstelling van deeltjes in de lucht meten.
Nog maar twee jaar geleden werd ons het SPEX-principe uitgelegd aan de hand van een paar eenvoudige plastic filtertjes in een kartonnen kokertje. Deze filters vormen echter het hart van de SPEX: als zonlicht verstrooid wordt door deeltjes veranderen de eigenschappen van dat licht. Verschillende soorten stof doen dit ieder op hun eigen wijze, en hieruit valt de nodige informatie te halen. Tijdens de volgende afspraak zaten de filters voor de camera van een smartphone, waarmee iSPEX feitelijk geboren was!
Hoewel het in eerste instantie alleen ter demonstratie was, werden er al snel mogelijkheden gezien om hiermee ook aan citizen science te gaan doen. We schreven ons in voor de Academische Jaarprijs, die gewonnen werd en toen ging het snel. Het ontwerp werd verbeterd, een app geschreven, data-infrastructuur opgezet, distributiekanalen gezocht en marketing en communicatie bedreven.
Hoewel er veel moest gebeuren in korte tijd, lijkt alles op tijd klaar, en is de letterlijk en figuurlijk kleine spin-off groter geworden dan we ooit durfden dromen. Het iSPEX-team heeft er alle vertrouwen in dat ook de meetdag een succes gaat worden, en dat er een vervolg zal komen. Bewaar daarom straks uw iSPEX-opzetstukje goed, net zoals wij dat kartonnen kokertje waarmee het allemaal begonnen is zullen koesteren.
Jan Vonk
RIVM
P.S.: Inschrijven is nog mogelijk via http://www.longfonds.nl/meet-fijnstof-met-je-iphone of zie http://ispex.nl/ voor meer informatie!