Het Comité voor Ruimteonderzoek COSPAR en de Russische Academie van Wetenschappen hebben een Zeldovich-medaille toegekend aan astronoom Nanda Rea (Barcelona, Anton Pannekoek Instituut Amsterdam). Rea krijgt de onderscheiding voor haar waardevolle bijdrage aan het onderzoek aan neutronensterren, en in het bijzonder voor haar ontdekking dat magnetars zwakke magneetvelden kunnen hebben.
Een magnetar is een type neutronenster, een supercompact overblijfsel van een zware ster die na een supernovaexplosie is ingestort en zijn buitenste lagen heeft weggeblazen. Een neutronenster is slechts 15 tot 20 km groot, maar een theelepeltje van zijn materiaal weegt een miljard ton. Magnetars bezitten de sterkste magneetvelden in het heelal.
Toen Rea in 2002 met haar promotieonderzoek begon, werd verondersteld dat magnetars stabiele röntgenbronnen waren, aangedreven door hun magnetische energie. Ook werd gedacht dat magnetars twee polen hebben, analoog aan de magneetvelden die bijvoorbeeld de aarde maakt. Dat beeld bleek niet met de werkelijkheid te kloppen, zo ontdekte Rea toen ze haar onderzoek begon met onder andere de ruimtetelescopen XMM-Newton en INTEGRAL (ESA), en Chandra, Swift, RXTE en Fermi (NASA). Magnetars bleken extreem grote energie-uitbarstingen te hebben, vaak in de vorm van röntgen of gammastraling, soms zelfs 1000 keer de 'normale' waarde. Deze uitbarstingen worden veroorzaakt door veranderingen in het supersterke magneetveld, en zijn veel sterker dan die van een andere categorie neutronensterren, pulsars.
Haar meest opwindende - en onverwachte - ontdekking was dat SGR 0418 +5729 het zwakste magneetveld aan zijn oppervlak had dat ooit op een magnetar is gevonden. Rea en haar team berekenden de kracht van het magneetveld door kleine veranderingen in de rotatiesnelheid van de magnetar te meten tijdens een röntgenuitbarsting. Sindsdien heeft Rea nog twee magnetars opgespoord met uitzonderlijk zwak oppervlaktemagnetisme.
Rea gaat door met onderzoek aan magnetars. "We begrijpen nog heel veel dingen niet als het gaat om magnetars. Het is een spannend onderzoeksgebied. De ideeën over magnetars veranderen steeds, en ieder jaar zijn er weer nieuwe ontdekkingen", aldus Rea.
De Zeldovich-medaille zal in augustus 2014 worden uitgereikt tijdens een speciale bijeenkomst van COSPAR in Moskou, waarbij de 100ste geboortedag wordt herdacht van de beroemde Russische natuurkundige Yakov B. Zeldovich.
Rea is de tweede aan een Nederlands sterrenkundig instituut verbonden astronoom die de Zeldovich-medaille in de categorie astrofysisch ruimteonderzoek krijgt. De eerste ging in 1990 naar Spinozapremiewinnaar en oud-directeur van het Anton Pannekoek Instituut, Michiel van der Klis.