LOFAR (Low Frequency Array) is een serie van duizenden kleine antennes die samen één grote radiotelescoop nabootsen. Het zwaartepunt van LOFAR ligt bij het Drenthse Exloo. Verder staan er antennestations in de rest van Nederland en in Duitsland, Zweden, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Polen, Ierland, Letland en Italië.
De stations zijn gekoppeld aan een supercomputer in Groningen via een zeer snel glasvezelnetwerk. Deze supercomputer combineert de data van de antennes. Zo ontstaat een virtuele radiotelescoop met een diameter van ongeveer 2000 kilometer. LOFAR is in 2010 officieel geopend en was de eerste radiotelescoop ter wereld die op grote schaal met deze techniek werkt. LOFAR is een voorloper van de SKA-telescopen in Zuid-Afrika en Australië.
LOFAR bestaat uit twee soorten antennes: de LBA en de HBA. De LBA, Low Band Antenna meet tussen 10 en 90 MHz. De HBA, High Band Antenna, vangt signalen op tussen 110 en 250 MHz. De antennes meten zwakke stroompjes die worden opgewekt als er een lange radiogolf op komt.
Het onderzoek met LOFAR richt zich onder andere op de eerste periode na de oerknal waarin waterstof geïoniseerd was en er nog geen sterrenstelsels gevormd waren. Geïoniseerd waterstof zendt straling uit met een golflengte van 21 cm (1428 MHz). Maar door de uitdijing van het heelal is deze golflengte inmiddels uitgerekt tot lange radiogolven en dus lagere frequenties die LOFAR precies binnen het bereik van LOFAR liggen.
Ook kijken sterrenkundigen met LOFAR naar processen die plaatsvinden bij de vorming van zwarte gaten en neutronensterren. Verder bestuderen astronomen met LOFAR pulsars, snelle radioflitsen, magnetars, botsingen van clusters van sterrenstelsels, gammaflitsen, deeltjes uit de ruimte, zonnevlammen en onweer en bliksem. Daarnaast brengen geofysici de bodem in kaart met behulp van geluidssensoren die op de LOFAR-antennes zijn bevestigd. Ook kunnen natuurkundigen met LOFAR infrageluid meten. Dat zijn zeer laagfrequentie geluidsgolven in de atmosfeer.
Meer informatie op de LOFAR-website van ASTRON (Engels)
Het hart van het LOFAR-netwerk ligt in Drenthe. (c) LOFAR (2022)