De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) staat hoog op de Chajnantor-hoogvlakte in de Chileense Andes. ALMA bestaat uit 66 schotelantennes verspreid over afstanden tot 16 kilometer. Dit wereldwijde samenwerkingsverband is het grootste sterrenkundige project op aarde van dit moment (2021). Nederland heeft voor de telescopen drie soorten ontvangers gebouwd: Band 5, Band 9 en Band 2 (in ontwikkeling).
Submillimeter
ALMA is een internationaal observatorium waarmee de straling van enkele van de koudste objecten in het heelal kan worden waargenomen. Die straling, die het midden houdt tussen infrarood- en radiostraling, heeft golflengten van ongeveer een millimeter. De straling wordt daarom millimeter- en submillimeterstraling genoemd. Straling met deze golflengten is afkomstig van uitgestrekte koude wolken in de interstellaire ruimte en van enkele van de vroegste en verste sterrenstelsels in het heelal.
Astronomen zien dankzij ALMA de chemische en fysische omstandigheden in moleculaire wolken. Dat zijn de dichte gebieden van gas en stof waar nieuwe sterren worden geboren.
Hoog en droog
Millimeter- en submillimeterstraling uit de ruimte wordt sterk geabsorbeerd door de waterdamp in onze aardatmosfeer. Daarom staat ALMA op een hoge en droge plek op de 5100 meter hoge hoogvlakte van Chajnantor. De waarneemomstandigheden zijn onovertroffen, maar astronomen moeten er wel onder moeilijke omstandigheden werken.
Interferometer
ALMA is niet één telescoop, maar een verzameling van 66 telescopen. Zo'n verzameling noemt men een interferometer. De zogeheten hoofdarray bestaat uit vijftig antennes, elk met een middellijn van 12 meter. Daarnaast is er een compacte array van vier 12-meter en twaalf 7-meter antennes. De 66 ALMA-antennes kunnen in verschillende configuraties worden opgesteld. De afstand tussen de antennes kan variëren van 150 meter tot 16 kilometer. Door die variatie kan de telescoop 'inzoomen' en met ongekende gevoeligheid het heelal bestuderen. Ter vergelijk: de beeldscherpte is tot tienmaal zo groot als die van de Hubble-ruimtetelescoop.
Sinds 2013 (of eigenlijk 2011)
ALMA is een samenwerkingsverband van ESO (de Europese Zuidelijke Sterrenwacht), de Verenigde Staten, Canada, Japan, Zuid-Korea, Taiwan en Chili. De officiële opening van ALMA vond plaats in 2013, maar in 2011 werden al de eerste wetenschappelijke waarnemingen gedaan.
Bron: ESO
Korte trailer over de ALMA-telescopen. (c) ESO